در صحن- شوراها- سارا میکائیلی: داشتن شهری پرشور و زنده پیش شرط هایی دارد که یکی از آنها فضای مناسب فرهنگی و هنری است. بخش بزرگی از مسوولیت تامین و نگهداری فضای پر نشاط فرهنگی که شهر اردبیل تشنه آن است، بر عهده مدیریت شهری است؛ وظیفه ای که انگار در این شهر متولی ندارد.
مطابق قانون شوراها، بررسی و شناخت کمبودها، نیازها، نارسایی های اجتماعی، فرهنگی و رفاهی و همچنین تهیه طرح ها و پیشنهادهای اصلاحی و راه حل های کاربردی در این زمینه ها برای برنامه ریزی و ارائه آن به مسئولان مربوطه از جمله وظایف و اختیارات شوراهای شهر است. همچنین از دیگر وظایف نهاد شورا می‌توان به همکاری با مسئولان اجرایی و نهادها و سازمان های کشوری در زمینه های اجتماعی، فرهنگی و آموزشی، برنامه ریزی برای بالا بردن مشارکت مردم در انجام خدمات اجتماعی و فرهنگی و امور رفاهی، و تشویق مردم به گسترش مراکز تفریحی و فرهنگی با هماهنگی نهادهای مرتبط اشاره کرد.
برای یک بررسی اجمالی در خصوص فرهنگ و هنر شهر اردبیل، به عنوان نمونه به سراغ هنر سینما برویم. آیا مردم اردبیل از آنچه در حوزه فرهنگی سینما در حال اتفاق افتادن است راضی هستند؟
بی خانمانی هنر هفتم در اردبیل
سال ۹۵ با خبر تلخی در حوزه فرهنگ و هنر برای اردبیلی ها پایان یافت. در روزهای آخر سال قدیمی ترین سینمای شهر اردبیل تخریب شد و خبرش در سطح ملی توجه رسانه ها را به خود جلب کرد. با وجود این که از مدتی پیش رسانه ها از وعده های مسئولان نسبت به تعمیر و بازگشایی این سینما خبر می دادند، اما شهرداری منطقه یک اردبیل به بهانه «فرسودگی» ساختمان، این سینما را با خاطرات هفتاد ساله آن تخریب کرد.
حدود هفتاد و دو سال پیش در شهر اردبیل سینمایی با نام سینما جهان ساخته شد که بعدها به سینما ایران تغییر نام داد. این محل فرهنگی از ابتدای تاسیس با فراز و نشیب هایی همراه بود. رشید ف. شهروند اردبیلی با شرح تاریخچه ای از سینما ایران می‌گوید: بعد از حدود پنج سال از گشایش سینما جهان (ایران) ساختمان آن دچار آتش سوزی مشکوکی شد که علت آن روشن نشد. مالک سینما دوباره آن را ترمیم و با ظرفیت کمتر بازگشایی کرد. سینما ایران مدتی کژ دار و مریز کار می‌کرد و در یک دوره هایی نیز پررونق شد و برای چند نسل از مردم این منطقه خاطرات به یاد ماندنی ساخت؛ اما بعدها در پی تغییر فضای فرهنگی و همچنین مسائل شخصی و خانوادگی مالک، این سینما کم کم رونق خود را از دست داد تا این که ۲۶ سال پیش به کلی تعطیل شد. به گفته رشید که در دهه هشتاد در رشته کارگردانی دانشگاه سوره فارغ التحصیل شده، متاسفانه بسترهای فرهنگی، خصوصا نسبت به هنر مدرن که خاستگاه غیر بومی دارد، چندان در این شهر فراهم نیست. او توضیح می‌دهد: بسترسازی برای فرهنگ به حمایت مسوولان نیاز دارد. این که مالکان و سرمایه داران شهر بارها در این بخش سرمایه گذاری کرده اند، نشان می دهد مردم خواهان آن هستند. اما برای رونق گرفتن سینما در شهرهای سنتی تر لازم است حمایت هایی صورت بپذیرد که متاسفانه یا اتفاق نمی افتد یا کافی نیست.
به نظر می رسد تخریب و یا تغییر کاربری سالن های سینما در اردبیل به امری متداول تبدیل شده و در واقع حوزه سینما امامزاده ای بی متولی است. رشید با بیان این مطلب و با اشاره به وجود چند سینما در شهر اردبیل و تخریب یا تغییر کاربری آنها در سال های گذشته می گوید: سینما سهیلا را تخریب کردند و به جایش مجتمع تجاری ملل را ساختند. سینما لاله مدتی به خوابگاه تبدیل شد و حالا معلوم نیست چه بلایی سرش آمده و احتمالا در لیست تخریب قرار دارد. سینما مغان را خراب کردند و جایش فرهنگ سرا ساختند. سینما حافظ که نسبت به بقیه سینماها نوسازتر است و در آغاز دهه هشتاد با هزینه و امکانات دولتی در دوره اصلاحات ساخته شد به عنوان تالار عروسی استفاده می‌شود و حتی اسم سینما را هم از تابلوی آن حذف کرده اند و تبدیل به تالار حافظ شده تا محلی برای برگزاری جشن ها و مراسم مردم باشد. حالا هم که در بی توجهی و خواب آلودگی شورا، شهرداری، سینما ایران را بر سر فرهنگ و هنر استان اردبیل خراب کرده و باید منتظر بود و دید کی نوبت سینماهای فرسوده، قدیمی و کم امکانات قدس و انقلاب فرا می رسد.
سینما هنر خاص شهرنشینی است
ملیحه ک. جامعه شناس، سینما را هنری مردمی می داند و می گوید: سینما بیشتر از هنرهای دیگر به صنعت آغشته است. در واقع شاید بتوان به آن استفاده هنری از صنعت گفت. چرا که در پی انقلاب صنعتی و توسعه شهرنشینی با سبک مدرن اتفاق افتاد و خواه ناخواه ویژگی های مدرنیته را به خود گرفت.
او با بیان این که بنا بر اقتضای کارکرد سینما مسئولان شهری باید توجه ویژه ای به آن داشته باشند، می گوید: ویژگی هنر سینما و تئاتر نسبت به بقیه هنرها، جمعی بودن آن است و شورای شهر هوشمند باید از این امکان بالقوه برای تقویت فضای شهری استفاده کند. این فقط مختص اردبیل نیست و نکته ای است که کلا شوراها باید به آن توجه کنند و از این ظرفیت بهره ببرند.
ملیحه ک. در تببین ویژگی سینما به عنوان فضای شهری توضیح می‌دهد: این که عده قابل توجهی از مردم که لزوما همدیگر را نمی‌شناسند، برای دیدن یک فیلم حدود دو ساعت وقت را کنار هم می‌گذرانند، اتفاق کوچکی نیست. در نظر بگیرید یک سینما با ظرفیت پانصد نفر، حتی اگر نیمی از صندلی های آن هم پر شود، یعنی دویست و پنجاه انسان دو ساعت کنار هم نشسته اند و دیدن یک روایت با هر موضوعی، اعم از طنز، درام، یا هر سبک دیگری را با هم تجربه کرده اند. از آن حس مشترک گرفته اند. با هم خندیده اند، غمگین یا خشمگین شده اند و احساسات برانگیخته شده خود را که ناشی از فیلم بوده با هم تقسیم کرده اند. این یک ویژگی خاص است که مدنیت و مدرنیته خلق کرده و به سینما و البته تئاتر امتیازی برتر می دهد.
او اضافه می کند: یک ویژگی دیگر سینما سرگرم کننده بودن و جمعی بودن آن است. فضایی که افراد از جمله خانواده ها و دوستان در گروههای کوچک چند نفره برای گذران اوقات خوش به آن جا می روند. ایجاد و تقویت فضای خانوادگی در سینماها مثلا از طریق در نظر گرفتن تسهیلاتی مثل تخفیف های جزئی سبب تشویق خانواده ها و حتی گروههای دوستانه زنان در سینماها می شود. در گذشته در شهرهای کوچک و یا سنتی معمولا فضایی مثل سینما برای زنان مناسب شمرده نمی‌شد اما تقویت فضای خانوادگی سینما برای حضور زنان محیطی امن فراهم می کند و به فرهنگ سازی به طور کلی منجر می شود. وجود فضای همدلی در شهر، یک ضرورت است و مسئولان شهری موظفند به آن توجه و آن را تقویت کنند.
این جامعه شناس با اشاره به مسئله تخریب سینما ایران، می گوید: هرچند ساختمان آن سینما فرسوده بود و مسائلی مثل اختلاف نظر مالکان که وراث مالک اصلی بودند سبب تعطیلی بلند مدت سینما شده بود، اما شورا به عنوان متولی شهر و ناظر اقدامات شهرداری کوتاهی کرد و متاسفانه شهرداری به جای سعی بر حفظ آن بنا، که دیگر تاریخی محسوب می شد، اقدام به تخریب آن کرد. در حالی که شهرداری می توانست با حمایت شورا، آن ملک را بخرد و حتی اگر آن ساختمان امکان رونق گرفتن به عنوان سینما را نداشت، می توانست مثلا آن را به موزه تاریخ سینمای شهر و یک مکان گردشگری تبدیل کند. فرصتی که با ندانم کاری مسئولان از بین رفت.
شورای شهر مسئول چه باید بکند؟
بجنورد یک مثال خوب برای فعالیت مناسب شورای شهر در حوزه فرهنگی و به طور خاص سینما است. اعضای شورای شهر بجنورد با همکاری اداره فرهنگ و ارشاد و همچنین حوزه هنری، بر آن شده اند که کاستی های فرهنگی شهر را رفع کنند و برای ساخت یک پردیس سینمایی برنامه ریزی کرده اند. رییس کمیسیون فرهنگی شورای شهر بجنورد می‌گوید: این شهر زمانی که یک دهم جمعیت اکنون را داشت، دو سینما داشت، اما حالا حتی یک سینما هم ندارد، یک مثال خوب برای عملکرد مناسب شورای شهر در حوزه فرهنگی و به طور خاص سینما است. او با اشاره به کم رونق شدن سینماها در پی افزایش امکانات، برای تماشای فیلم در خانه ها، تاکید می کند: «آنچه که سینما بر اساس رسالت خود به جامعه القا می کند، از توان سایر رسانه ها خارج است.» به گفته او سرمایه گذاری برای ساخت سینما توجیه اقتصادی ندارد و باید برای جذب سرمایه جهت ساخت سینما حمایت کرد.
برخلاف شورای شهر بجنورد که در حال احیای فضای فرهنگی شهر است، در سوی دیگر کشور، سینماها در اردبیل یک به یک دارند نابود می‌شوند و آنچه در شهر تاریخی و فرهنگی اردبیل در حوزه هنری اتفاق افتاده چندان امیدوار کننده به نظر نمی رسد، مگر این که امیدوار باشیم شورای شهر آینده تغییر رویه محسوسی در پاسداری از فضای هنری این شهر، به ویژه در حوزه سینما داشته باشد.
