در صحن ـ شوراها ـ مسعود بندری: درحالی‌که واپسین ماه‌های عمر دوره‌ی چهارم شوراهای شهر و روستا را پشتِ‌سر می‌گذاریم به نظر می‌رسد این نهاد در بسیاری نقاط کشور همچنان از اصل و فلسفه وجودی خود فاصله بسیار دارد، و تجربه سیاسی و اجتماعی کشور نتوانسته تعریف درستی از شوراها ارائه دهد.
سیستم مدیریتی و حاکمیت جمهوری اسلامی در ایران پس از تجربیات متمادی و گهگاه ناکارآمد از منظر اجتماعی، سیاسی و رفاهی، همچنان بر مدار سیستم تمرکز می‌چرخد. با وجود این نگاه و رویکرد بازهم شوراهای شهر و روستا مجالی بوده‌اند برای تمرین دموکراسی و حکومت مردم بر مردم، یا به نوعی نمونه کوچک و تضعیف شده دولت ـ شهرها و امکانی برای افزایش مشارکت شهروندان در مدیریت شهر و روستای خود.
ارزیابی عمومی زیر را نیز می‌توان در بندرعباس، مرکز استان هرمزگان نیز ردیابی و مشاهده کرد؛ در زیر تلاش می‌شود با مرور فعالیت‌ها و کارکرد چهار دوره گذشته شورای شهر بندرعباس برخی نکات قابل تأمل در خصوص کارنامه شورای این شهر و فراتر کار ویژه شوراها در کشور، ملموس شود.
مختصات محلی و میزان مشارکت در انتخابات
یکی از کنشگران مدنی شهر که درگیر بحث انتخابات شوراهاست، عقیده دارد: «در بندرعباس میزان مشارکت مردم در انتخابات به‌شکل محسوسی با ویژگی‌های اقتصادی ـ اجتماعی پیوند خورده است. در محلات قدیمی به دلیل بافت سنتی و پر تعداد بودن اعضای خانواده، اکثریت قابل توجهی در انتخابات شرکت می‌کنند. بر عکس در محلات جدید و بافت مدرن تر شهر که بیشتر اهالی، از غیربومی‌ها و مهاجران هستند، درصد مشارکت در انتخابات شورای شهر به میزان چشم‌گیری پایین است.»
آیا این ارزیابی عمومی، در انتخابات آتی شوراها هم جاری خواهد بود؟ آیا طبقه متوسط شهری مواجهه فعال‌تری با انتخابات پنجم شوراها خواهد داشت؟ زمان مشخص خواهد کرد.
چگونگی مشارکت شهروندان اهل تسنن
میزان مشارکت شهروندان اهل سنت بندرعباس در انتخابات شورای شهر، به دلیل مجال حضور کاندیداهای هم مذهب، به اندازه بافت سنتی و قدیمی شهر بالاست اما شیوه رأی دادن آنها در شورای شهر کمی با انتخابات ریاست جمهوری و نمایندگی مجلس متفاوت است.
به عقیده یکی از فعالان سیاسی بندرعباس: «در انتخابات شوراها، شهروندان اهل تسنن بندرعباس معمولا به کاندیداهای هم‌مذهب رأی می‌دهند. با وجود این، به نظر می‌رسد که در میان معتمدان و بزرگان اهل سنت گرایش فکری و سیاسی به شکل محسوسی بیشتر به سمت جریان اصلاحات گرایش دارد.»
او اما به نکته قابل تأملی نیز اشاره می‌کند: «نمی‌توان از این نکته هم غفلت کرد که هم‌زمان گرایشی هم در میان اهل سنت منطقه وجود دارد که به افراد برخوردار از قدرت و مرتبط با حاکمیت، اقبال نشان می‌دهد.»
وی می‌افزاید: «این گرایش به نظر می‌رسد ریشه در برخی واقعیت‌های سیاسی ـ اجتماعی دارد: در زمان بروز مشکلات، حمایت بازیگران موثر منطقه‌ای می‌تواند مفید و راهگشا باشد.»
غلبه نگاه سیاسی در شورای بندرعباس
در ارزیابی عمومی از شوراها در بندرعباس، کم نیستند فعالان مدنی و سیاسی که معتقدند، از دور اول شوراها تا امروز ترکیب غالب اعضای شورای شهر بندرعباس همچنان سیاسی است.
از این زاویه، به شکلی محسوس، همواره کاندیداهایی شانس کسب رأی را داشته‌اند که به نوعی به جریانات قدرتمند سیاسی و اقتصادی متصل بوده‌اند. و حتی آن تعداد اندک اعضا که خارج از چهارچوب این روند با انتخاب مردم به شورا راه پیدا می‌کنند در نهایت یا به سمت جریان غالب سوق داده می‌شوند یا نمی‌توانند کاری از پیش ببرند.
باید دید که آیا این رویکرد در انتخابات آتی نیز ساری خواهد بود یا خیر؟ آیا نگاه تخصصی و مدنی و فرهنگی می‌تواند رویکرد سیاسی را به حاشیه براند یا نه؟
چالش بر سر شهرداری و شهردار
به جرأت می‌توان گفت مهم‌ترین هدفی که جریان‌های سیاسی ـ اقتصادی به سبب آن بطور جدی وارد عرصه انتخابات شورای شهر بندرعباس می‌شوند، همچون بسیاری نقاط دیگر کشور، به دست آوردن سکان شهرداری و تعیین شهردار شهر از میان «خودی»هاست. در تمام ادوار شورای شهر، در بحث انتخاب شهردار، نهادها و اشخاص قدرتمند و حتی مجموعه دولت در استان تلاش کرده‌اند بر انتخاب شهردار توسط شورا تاثیرگذار باشند.
انتخاب شهردار اصلی‌ترین و نخستین اقدام شورای شهر است؛ آیا شورای پنجم بندرعباس می‌تواند مستقل و از منظری تخصصی و تجربی و بومی در این مورد بهترین تصمیم را اتخاذ کند؟
انتخابات زیر سایه اقتصاد
بندرعباس شهری مرزی و ساحلی است و به جهت موقعیت استراتژیک اقتصادی و صنعتی‌اش، دارای درآمدهای ویژه و بسیاری است. حتی اگر درصد کمی از عوارض و درآمدهای شهر به شهرداری برسد منابع مالی به‌سزایی فراهم می‌آید. منابعی که می‌تواند تکانی در توسعه و آبادانی شهر ایجاد کند و خدمات‌رسانی به اهالی بندرعباس را بهبود بخشد.
علاوه بر این، در چند سال اخیر علاوه بر زدوبندهایی که در واگذاری زمین‌های شهری و املاک شهرداری وجود داشته، لزوم در دست داشتن کامل فضای شهر برای تبلیغات انتخاباتی مجلس و ریاست جمهوری باعث شده جریانات و افراد قدرتمند سیاسی همه تلاش خود را برای بدست آوردن کرسی‌های شورای شهر و شهرداری بکار گیرند.
کارنامه ناموفق شورا در عدالت و فرهنگ
اغلب ناظران مستقل و شهروندان پیگیر اخبار و عملکرد شورای شهر بندرعباس معتقدند که این شورا در تمام ادوار کارنامه قابل قبولی نداشته است. به خصوص، شورای شهر در محدوده اختیارات خود از حیث نظارت و تعیین بودجه سالیانه شهرداری، عملکرد ناموفقی در زمینه توزیع عادلانه و متوازن اعتبارات و درآمدها در محلات و مناطق مختلف شهر داشته است.
شورای شهر بندرعباس همچنین در زمینه‌های فرهنگی و هنری نیز کارنامه ناموفقی داشته است. در بندرعباس که برخی آن را پایتخت اقتصادی ایران می‌خوانند، تنها یک سینمای فعال وجود دارد؛ سالن تئاتر به معنای تخصصی در شهر دیده نمی‌شود؛ یک فرهنگسرای نیمه فعال در شهر وجود دارد؛ تعداد کتابخانه‌های عمومی به‌شدت کم است؛ و حتی یک کتابفروشی با استانداردهای معمولی در شهر وجود ندارد.
شورای شهر یا شورای شهرداری؟
شورای شهر بندرعباس خود را شورای شهرداری می داند و نه شورای شهر! و همین موضوع باعث می شود نتواند هماهنگی لازم بین ارگان‌های دیگر شهر و استان در جهت رفع مشکلات و رسیدگی به خواسته‌های شهروندان بوجود بیاورد.
از مجموعه صنایع متعدد درون و کنار شهر، مانند فولاد هرمزگان، آلومینیوم، پالایشگاه نفت و گاز، کشتیرانی و اسکله‌های ترانزیت کالا، سودی به شهر بندرعباس نمی‌رسد. برخلاف شهرهای دیگر که این صنایع موظف هستند با حمایت‌های مالی در امور فرهنگی، اجتماعی، ورزشی به پیشرفت شهر کمک کنند، به‌دلیل ضعف شورای شهر در کنار سایر عوامل این اتفاق صورت نگرفته و حتی بسیاری از این شرکت‌ها و صنایع بزرگ عوارض خود را در شهرهایی خارج از استان هرمزگان پرداخت می‌کنند.
افزون بر این، باید به نبود شفافیت لازم در مجموعه شورا و شهرداری بندرعباس اشاره کرد؛ این مهم خصوصا در بحث درآمدها، توزیع اعتبارات، واگذاری‌ها و بخشش‌ها یکی از معضلات تمام ادوار بوده است؛ معضلی که هرازگاهی شائبه فساد مالی گسترده در شهرداری را دامن می‌زند.
درس از گذشته، امید به آینده
این معضلات و مشکلات شهری در آستانه برگزاری دور جدید انتخابات شورای شهر بر جای خود باقی هستند، و در عین حال تکاپوی نهادهای تاثیرگذار در روند انتخابات شورای شهر از دوران گذشته نیز بیشتر به چشم می‌آید.
کم نیستند شهروندان و به خصوص کنشگران مدنی که امیدوارند با تقویت جامعه مدنی و آگاهی مردم و دقت در انتخاب و مطالبه‌گری پس از آن در انتخابات آینده شورای شهر، با توجه به تجربیات بدست آمده، این نهاد مردمی بیشتر به سمت فلسفه وجودی خود و کارکردهای اصلی‌اش سوق پیدا کند.
