در صحن ـ شوراها ـ ماندگاری: بعد از سال‌ها برگزاری بی‌مشکل و حاشیه جشن سده در محله «پیر رهگذر چم» شهرستان تفت استان یزد، امسال این جشن اصیل و باستانی با اعمال محدودیت و ممنوعیت برای غیرزرتشتیان و در روستایی دیگر (راحت‌آباد) تفت برگزار شد.
از آژانس‌های ایران‌گردی و گردشگری گرفته تا ایرانیان غیرزرتشتی علاقمند به حضور در مراسم، خیلی‌ها از این ممنوعیت غیرقانونی رنجیده و نسبت به آن معترض شده‌اند. و این جدا از ناراحتی بسیاری از هموطنان زرتشتی از اعمال محدودیت بی‌دلیل و علت علیه مراسم فرهنگی و باستانی سالانه است.
مطابق معمول هم کسی از مقام‌های مسئول در این باره توضیحی نداد، و فقط نیروهای انتظامی و لباس شخصی که مانع از حضور ایرانگردان و توریست‌ها در محل برنامه شدند، مشخص کردند که دستوری حکومتی صادر شده است.
البته امام جمعه تفت دو روز قبل از جشن سده زنگ خطر را برای علاقمندان و زرتشتی‌ها و حتی ایرانگردان و توریست‌ها به صدا درآورده بود. حجت‌الاسلام غفوری در خطبه‌های نمازجمعه از مسئولان منطقه انتقاد کرده و گفته بود که «از مراسم‌های مذهبی اقلیت‌ها می‌خواهید استفاده کنید به‌عنوان طعمه و افراد بیاورید به اینجا که یک ریال برای تفت درآمد ندارد. اضافه بر اینکه پیامدهای نابهنجار فرهنگی و اخلاقی هم همراه آن هست و به ضرر شهرستان هم هست.» او افزوده بود که «دشمنان و استکبار و ضدانقلاب و منافقین و سلطنت‌طلب‌ها از این مراسم سوءاستفاده می‌کنند.»
روز مراسم (دهم بهمن) نیز رییس جامعه زرتشتیان استان یزد اعلام کرد که «امسال در استان یزد جشن سده به دلیل حواشی ایجاد شده فقط با حضور زرتشتیان انجام می‌شود.»
جشن سده چیست؟
جشن سده یکی از سه جشن مهم و اصیل و قدیمی ایرانی است که در آغاز شامگاه دهم بهمن برگزار می‌شود. در این روز مردم با برافروختن هیزمی که از صبح گردآورده‌اند، و با ایجاد آتشی بزرگ، به شکل دست‌جمعی سرودخوانی و نیایش و سرور و شادمانی می‌کنند.
برخی از محققان معتقدند این جشن به این خاطر سده خوانده می‌شود که در تقویم کهن ایرانیان مهرآیین، از ابتدای زمستان (اول آبان) تا ۱۰ بهمن که جشن سده است 100 روز سپری شده؛ بعضی دیگر می‌گویند این جشن را سده می‌خوانند چون تا نوروز 100 شب و روز (50 شب و 50 روز) فاصله است؛ شماری از پژوهشگران هم بر این عقیده‌اند که سده ربطی به عدد 100 ندارد و به معنای طلوع کردن و برآمدن است.
هرچه هست ایرانیان از قدیم‌الایام آتش را مظهر گرما و نور و زندگی می‌دانستند و وسیله و نمادی برای مبارزه با اهریمن و سیاهی و ستم و جهل، و کشف آتش را به روز سده منتسب می‌کردند.
فردوسی و ابوریحان بیرونی و بیهقی و بسیاری دیگر از شاعران و مورخان و بزرگان فرهنگ ایران زمین، از این جشن بسیار گفته و نوشته‌اند.
زرتشتیان ایران مهمترین حاملان و یادکنندگان جشن سده در ایران ـ به خصوص در کرمان و یزد ـ هستند.
وقتی جلوی حضور در سده را گرفتند
سامان، یکی از تورگردانان با ناراحتی از اتفاقی که در روز دهم بهمن رخ داد و جلوگیری از حضور مسافران و توریست‌ها در محل برگزاری مراسم، می‌گوید: «از چند روز قبل از مراسم شایعه‌ای شنیده شد که امسال محدودیت‌هایی برای حضور غیرزرتشتیان در جشن وجود دارد. آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو و ناراحتی جامعه از جان باختن آتش‌نشان‌ها هم مشخص بود. اما این جشن تاریخی و باستانی توهینی به غم و غصه عمومی نبود.»
او توضیح می‌دهد که چطور برای حضور گروهی از علاقمندان در این مراسم از قبل برنامه‌ریزی شده، اما با ممانعت به عمل آمده در روز آخر و دقیقه 90، وقت و پول علاقمندان و شور و انگیزه آنها برای شرکت در جشن، آسیب دیده است.
وحید، یک راهنمای محلی هم ضمن ابراز تأسف از اعمال محدودیت غیرقانونی، می‌گوید: «شک ندارم که این اتفاق به ضرر بهبود وضع اقتصادی و گردشگری منطقه است. حضور صدها علاقمند از شهرهای دیگر ایران و حتی از خارج از کشور در این جشن، می‌تواند به بهترشدن وضع هتل‌ها و تورها و صنعت توریسم منطقه کمک کند و منافع اقتصادی برای اهالی یزد و تفت دارد. دود این قبیل محدودیت‌سازی‌ها و مانع‌تراشی‌ها، اول از همه به چشم اهالی تفت و استان یزد می‌رود.»
وحید البته تاکید می‌کند که این وجه ماجرا، علاوه است بر تضییع حقوق شهروندان، اعم از اینکه زرتشتی هستند یا مسلمان.
فرناز، یکی از علاقمندان به حضور در جشن سده می‌گوید که همراه با همسر و فرزندش از تهران راهی یزد و تفت شده‌اند. او می‌پرسد: «من که قرار نیست تغییر دین و آیین بدهم؛ پس حضورم در یک جشن باستانی و ملی چه ایرادی دارد؟ مگر زرتشتی‌ها هموطنان ما نیستند؟ مگر در مجلس نماینده ندارند؟ چرا باید این طور ما را از آنها جدا کنند؟
او به وقت و هزینه‌ای که برای حضور در این مراسم گذاشته اشاره می‌کند و می‌گوید: «به چه دلیل نباید من هم در این مراسم حضور داشته باشم؟ به ما اجازه رفتن به محل مراسم را ندادند. درحالی‌که سال پیش در این جشن حضور داشتم. و اتفاقا چون خیلی مراسم زیبا و خاصی بود، برخی از دوستانم را هم تشویق کردم که امسال بیایند. روشن کردن آتش و نواختن دف و سورنا و دهل چه مشکلی دارد؟»
هرمز، یکی از زرتشتیان یزد هم با انتقاد از محدودیت‌های تحمیل شده به مراسم امسال، می‌گوید: «ما که برنامه سیاسی نداریم. حتی قرار شد امسال به احترام آتش‌نشان‌هایی که در ساختمان پلاسکو به شهادت رسیدند مراسم خاصی برگزار شود.»
این هموطن زرتشتی با ابراز تأسف از اینکه ایرانیان مسلمان نتوانسته‌اند در مراسم امسال شرکت کنند، اضافه می‌کند: «حیف است که میان ایرانیان دیوار سیاسی و عقیدتی کشیده شود. ما سده‌هاست در این منطقه و ایران همزیستی داریم. این حساسیت‌ها به نفع هیچ‌کس نیست.»
واکنش نماینده‌های زرتشتیان در شورای یزد و مجلس
سپنتا نیکنام، عضو شورای شهر یزد با ابراز تأسف از محدودیت‌های اعمال شده علیه جشن سده، و با اشاره به این نکته که «جشن سده همچون نوروز به عنوان یک آیین کهن به ثبت ملی رسیده» گفته است: این جشن هر سال در نقاط مختلف کشور و برای تمام قومیت‌های ایرانی فارغ از هر قوم و زبان برگزار می‌شود.
اسفندیار اختیاری، نماینده زرتشتیان در مجلس هم در نامه‌ای اعتراضی خطاب به دبیر شورای عالی امنیت ملی نوشت: «متاسفانه امسال اتفاقاتی پیرامون جشن بزرگ و ملی سده که نشان‌دهنده تمدن و فرهنگ ایرانیان بوده و هزاران سال است در ایران زمین برگزار می‌شود، رخ داد که جای تأمل و تاسف بسیار دارد. جشنی که امسال توسط برخی از بزرگان که می‌بایست خود مجری قانون و گسترش‌دهنده آن باشند، مورد هجمه قرار گرفت. این افراد چنان بر طبل اختلاف دینی و مذهبی کوبیدند که فراتر از صبر و شکیبایی بود که پیشه شد و به نظر می‌رسد که برای آن پایانی نیز قائل نیستند.»
این نماینده مجلس همچنین با انتقاد تند افزوده بود: «این افراد درشت‌گوی با توهین و افترا، زرتشتیان قانون‌مدار را از تربیون‌های رسمی مورد هجوم قرار می‌دهند… و با بیان اینگونه سخنان تلخ و ناروا، انسان را به یاد گروه‌هایی می‌اندازند که امروزه انسانهای بیگناه را در کشورهای همجوار، با نام دین، به خاک و خون می‌کشند.»
نماینده زرتشتیان در مجلس خواستار مداخله قانونی شورای عالی امنیت ملی به نفع حقوق مدنی و اساسی زرتشتیان شده بود.
با اطمینان می‌شود گفت که تحدید جشن سده نشانه ترس جناحی سیاسی از «نور» و «شادی» و همدلی در کشور است.
تلاش برای بهبود ترکیب شوراهای شهر یزد و تفت و دیگر شهرهای کشور به نفع نگاه همدل با خواسته‌های شهروندان در انتخابات آتی، می‌تواند یک گام موثر برای تغییر وضع نامطلوب باشد. آنگاه شاید جشن سده سال بعد باشکوه‌تر از سال‌های پیش برگزار شود.
