در صحن: ۲- تعیین اعضای کمیسیون‌ها
ماده ۴۰- به منظور آشنایى نمایندگان با سوابق تحصیلى و کارى یکدیگر معاونت قوانین موظف است قبل از تشکیل شعب براى تعیین اعضاى کمیسیون‌ها، اسامى نمایندگان به همراه تحصیلات (مستند) و تجربه و سابقه عضویت در کمیسیون‌ها (در صورتى که سابقه نمایندگى داشته باشند) را تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.
تشخیص صلاحیت اعضای هر شعبه براى عضویت در کمیسیون‌هاى مجلس براساس پیشنهاد نماینده و رأى اکثریت نسبى اعضای شعبه خواهد بود. هر نماینده ملزم است براى عضویت در یک کمیسیون، حداقل دو کمیسیون را به ترتیب اول و دوم پیشنهاد دهد.
ماده ۴۱- هیأت رئیسه پس از دریافت گزارش بدوى شعب درباره نامزدهاى کمیسیون‌هاى مجلس این گزارش را تکثیر و درمیان نمایندگان توزیع مى نماید. چهل و هشت ساعت پس از این توزیع، شعب مجدداً تشکیل جلسه مى دهند و با توجه به گزارش منتشر شده و بررسى همه اولویت‌ها، دوباره نامزدهاى خود را براى هر کمیسیون انتخاب و به هیأت رئیسه گزارش مى دهند.
در صورتى که تعداد افراد معرفى شده از طرف شعب براى هر کمیسیون بیش از تعداد لازم باشد مجموع افراد معرفى شده براى هر کمیسیون با دعوت یکى از نواب رئیس تشکیل جلسه مى دهند تا در مورد افراد مورد نیاز در کمیسیون به توافق برسند. در صورتى که توافق لازم به عمل نیاید افراد مورد نیاز هر کمیسیون در جلسه اى با دعوت یکى از نواب رئیس با حق رأى و شرکت رؤساى شعب با رعایت اولویت‌هایى مانند تخصص، تجربه و سابقه عضویت در آن کمیسیون و با رأى مخفى تعیین خواهند شد.
تبصره ۱- نمایندگان مذکور حق شرکت در جلسه فوق جهت دفاع از پیشنهاد خود را دارند اما رأى گیرى بدون حضور آنان صورت مى گیرد مفاد این تبصره شامل رؤساى شعب نیز مى باشد.
تبصره ۲- بین افرادى که رأى مساوى آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون مى شود قرعه کشى انجام مى گیرد.
تبصره ۳ – افرادى که طبق این ماده براى کمیسیون اول مورد نظر خود انتخاب نشوند در کمیسیون دوم مورد تقاضاى خود، در صورتى که از متقاضیان اولویت درجه اول تکمیل نشده باشد، قرارداده خواهند شد. اگر در این مرحله نیز تعداد افراد بیش از تعداد مورد نیاز کمیسیون باشد مجدداً با رعایت اولویت‌هاى فوق الذکر و با رأى اکثریت هیأت رئیسه و رؤساى شعب براى کمیسیون دوم انتخاب مى شوند و کسانى که در این مرحله نیز براى کمیسیون دوم مورد تقاضاى خود انتخاب نشوند به تشخیص اکثریت اعضاء جلسه مشترک فوق الذکر براى یکى از کمیسیون‌هاى دیگر مجلس تعیین مى گردند.
ب – کمیسیون‌ها
ماده ۴۲- مجلس داراى کمیسیون‌هاى خاص شامل کمیسیون‌های مشترک، ویژه، تلفیق، تحقیق، تدوین آیین نامه داخلى مجلس، اصل نودم (۹۰) قانون اساسی، و کمیسیون‌هاى تخصصى با محدوده وظایف مشخص به شرح مواد این آیین نامه خواهد بود. تعداد اعضای کمیسیون تحقیق و کمیسیون تدوین آیین نامه داخلى مجلس هر کدام پانزده نفر و اعضای ثابت کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی و تعداد اعضای کمیسیون‌های تخصصی و نیز نفرات عضو با رعایت مواد این آیین‌نامه و رأی اکثریت نسبی اعضای جلسه مشترک هیأت رئیسه و رؤسای شعب تعیین می‌شود و تعداد اعضای کمیسیون‌های مشترک، ویژه و تلفیق طبق مواد این آیین‌نامه تعیین می‌شوند.
تبصره- تعیین مصادیق و تهیه شرح وظایف و اختیارات کمیسیون‌ها با رعایت کلیت آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی توسط هیأت رئیسه مجلس یا هر یک از کمیسیون‌ها و یا حداقل پنجاه نفر از نمایندگان پیشنهاد می‌شود و پس از تصویب در جلسه مشترک هیأت رئیسه مجلس، اعضای کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی و رؤسای کمیسیون‌های تخصصی اجرا می‌شود.
جلسه مشترک فوق‌الذکر به ریاست رئیس یا یکی از نواب رئیس مجلس و با حضور حداقل دوسوم اعضاء رسمیت می‌یابد و مصوبات آن با رأی حداقل دوسوم اعضای حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
۱- کمیسیون‌های خاص
۱-۱ کمیسیون مشترک
ماده ۴۳- در مورد طرح‌ها و لوایحى که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا چند کمیسیون ارتباط اساسى داشته باشد، کمیسیون مشترک تشکیل مى گردد. تعداد اعضای کمیسیون مشترک بیست و سه نفر می‌باشد. تعیین سهم هر کمیسیون به وسیله هیأت رئیسه مجلس و انتخاب آنان توسط کمیسیون ذی‌ربط می‌باشد.
کمیسیون مشترک در انتخاب هیأت رئیسه و ارائه گزارش و سایر مقررات مانند دیگر کمیسیون‌ها اقدام مى نماید.
۱-۲ کمیسیون ویژه
ماده ۴۴- در مسائل مهم و استثنایى که براى کشور پیش مى آید و در این خصوص تشکیل کمیسیون ویژه اى براى رسیدگى و تهیه گزارش ضرورت پیدا مى کند، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل مى شود. اعضاى کمیسیون ویژه که پانزده نفر خواهند بود، مستقیما در جلسه علنى توسط نمایندگان با رأى مخفى و اکثریت نسبى انتخاب خواهند شد.
هیأت رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیون‌ها انتخاب خواهد شد.
تبصره- هیأت رئیسه مجلس می‌تواند طرح‌ها و لوایحی را که در حوزه مسائل مربوط به کمیسیون ویژه تشخیص دهد به آن کمیسیون ارجاع نماید.
۱-۳کمیسیون تلفیق
ماده ۴۵- به منظور تنظیم اصول و مفاد برنامه هاى توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگى بین کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس شوراى اسلامى، پس از تقدیم لایحه مربوط توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق مرکب از اعضاى ذیل تشکیل مى گردد:
۱- کلیه اعضاى کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات
۲-دو نفر از هریک از کمیسیون‌هاى دیگر (غیراز کمیسیون‌هاى تحقیق و تدوین آیین نامه داخلى مجلس)
اعضاى مذکور در بند (۲) توسط کمیسیون‌هاى مربوطه انتخاب و به هیأت رئیسه مجلس معرفى مى شوند.
مأموریت این کمیسیون تا تصویب نهایى قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه کل کشور ادامه مى یابد.
تبصره- کمیسیون تلفیق با حضور اکثریت مطلق اعضاء رسمیت می‌یابد.
۴-۱ کمیسیون تحقیق
ماده ۴۶- به منظور بررسى اعتبارنامه هایى که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و یا از سوى نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از شعب موظفند پس از تعیین هیأت رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضاى خود را که آگاهى بیشترى به مسائل حقوقى داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند به عنوان اعضاى اصلى و على البدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیأت رئیسه گزارش تا در جلسه علنى قرائت گردد.
۵-۱ کمیسیون تدوین آیین نامه داخلى مجلس
ماده ۴۷- هر شعبه یک نفر دیگر از اعضای خود را که واجد صلاحیت باشد براى تشکیل کمیسیون تدوین آیین نامه داخلى مجلس معین و نتیجه را به مجلس گزارش خواهد کرد. این کمیسیون علاوه بر انجام وظایف مقرر در این آیین‌نامه طرح‌هاى مربوط به اصلاح آیین نامه داخلى مجلس را رسیدگى کرده و نظر خود را به مجلس گزارش مى نماید تا مطابق آیین نامه مورد بررسى قرار گیرد.
۶-۱ کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسى
ماده ۴۸- به منظور سامان دادن و کارآمدسازی مجلس و نمایندگان، خصوصاً نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضاییه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم (۹۰)، کمیسیونی به نام اصل نودم (۹۰) قانون اساسی تشکیل می‌گردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. اعضای این کمیسیون به شرح ذیل است:
۱- از هر کمیسیون تخصصی یک نفر با معرفی کمیسیون مربوطه
۲-هشت نفر از نمایندگان که توسط رؤسای شعب و هیأت رئیسه به عنوان اعضای ثابت انتخاب می‌شوند.
تبصره ۱- رئیس کمیسیون با پیشنهاد هیأت رئیسه مجلس از بین اعضای ثابت کمیسیون و با رأی مجلس برای مدت یک سال انتخاب می‌گردد.
تبصره ۲- اعضای ثابت کمیسیون نباید عضو کمیسیون‌های تخصصی مجلس باشند.
۲- کمیسیون‌هاى تخصصى
ماده ۴۹- هر یک از کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس که مطابق این آیین نامه تشکیل مى‌گردند در محدوده تخصصى خود داراى وظایف و اختیاراتى به شرح زیر مى باشند:
۱- بررسی طرح‌ها و لوایح ارجاعی و گزارش آن به مجلس شورای اسلامی.
۲-بررسی و تصویب آزمایشی طرح‌ها و لوایح و همچنین تصویب دائمی اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی
۳-رسیدگی به درخواست‌های تحقیق و تفحص
۴- رسیدگی به سؤال نمایندگان از رئیس جمهور و وزیران
۵-بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق
۶-کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارش‌های عملکردی و نظارتی از اجرای قوانین مربوط به دستگاه‌های ذی‌ربط
۷-تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرایی دستگاه‌ها و نحوه اجرای قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت
تبصره ۱- کمیسیون‌ها رأساً یا با تقاضای حداقل ده نفر از نمایندگان می‌توانند در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات یا سوء مدیریت، با دعوت از مسؤولان ذی‌ربط موضوع را بررسی نموده و گزارش آن را به هیأت رئیسه ارائه نمایند. در صورتی که درخواست بررسی از سوی نمایندگان باشد حداکثر پنج نفر از آن‌ها می‌توانند در تهیه گزارش با کمیسیون مشارکت نمایند. هیأت رئیسه می‌تواند گزارش مذکور را در دستور کار مجلس قرار دهد. در این صورت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت هر کدام به میزان پانزده دقیقه و شش نفر از نمایندگان به قید قرعه از بین متقاضیان هر کدام به میزان پنج دقیقه، نظرات خود را بیان می‌نمایند.
هر‌گاه کمیسیون همراه با گزارش پیشنهادهایی برای تصویب به مجلس ارائه نماید با رعایت مفاد آیین‌نامه داخلی در دستور حداکثر دو هفته بعد مجلس قرار خواهد گرفت و مطابق آیین‌نامه داخلی رسیدگی می‌شود. نمایندگان می‌توانند پیشنهادهای خود را تا چهل و هشت ساعت پس از پایان قرائت گزارش به کمیسیون تحویل نمایند. کمیسیون تا یک هفته گزارش نهایی خود را به مجلس ارائه می‌دهد. در صورتی که کمیسیون در گزارش خود، در مورد ناکارآمدی مسؤول ذی‌ربط دلایلی ارائه نماید، مراتب توسط هیأت رئیسه به بالا‌ترین مقام مسؤول مذکور برای اقدام مقتضی اعلام می‌گردد.
تبصره ۲- پاسخ دولت راجع به گزارش‌هاى کمیسیون‌هاى تخصصى در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرائت خواهد شد. پس از آن حسب درخواست کمیسیون‌هاى تخصصى، موضوع گزارش‌هاى یاد شده جهت بررسى به کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی ارسال و کمیسیون مذکور نتایج بررسى خود را به مجلس ارائه خواهد کرد.
تبصره ۳- کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس مى توانند به تعداد کافى مشاور ذىصلاح به ویژه از میان نمایندگان ادوار گذشته که در مسائل کمیسیون صاحب تخصص و تجربه باشند از طریق هیأت رئیسه به خدمت بگیرند.
۲-۱- کمیسیون آموزش و تحقیقات
ماده ۵۰- کمیسیون آموزش و تحقیقات براى انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومى، آموزش فنى و حرفه اى، آموزش عالى، تحقیقات و فناورى، مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۲–۲ کمیسیون اجتماعی
ماده ۵۱- کمیسیون اجتماعى براى انجام وظایف محوله در محدوده امور ادارى و استخدامى، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۲-۳- کمیسیون اقتصادی
ماده ۵۲- کمیسیون اقتصادى براى انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارایى، بازرگانى داخلى، بازرگانى خارجى مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۲-۴- کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی
ماده ۵۳- کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى براى انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجى، دفاع، اطلاعات و امنیت مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۲-۵-کمیسیون انرژی
ماده ۵۴- کمیسیون انرژى براى انجام وظایف محوله درمحدوده نفت، گاز، برق، سد‌ها و نیروگاه‌های آبى و برقى، انرژى اتمى و انرژى هاى نو مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۲-۶-کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات
ماده ۵۵- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات براى انجام وظایف محوله در محدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالى مجلس و آمار و خدمات عمومى فنى مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
تبصره- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصى در ماده (۴۹) و این ماده موظف است نسبت به امور زیر اقدام نماید:
۱-نظارت و مراقبت بر اجراى مقررات بودجه و امور مالى مجلس و نحوه هزینه کردن آن
۲- رسیدگى به عملکرد بودجه سالانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریور ماه سال بعد. این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ مى گردد.
۳- بازرسى و رسیدگى دقیق و نظارت در مورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس شوراى اسلامى و ارائه گزارش سالانه جهت چاپ و توزیع بین نمایندگان
۲-۷ -کمیسیون بهداشت و درمان
ماده ۵۶- کمیسیون بهداشت و درمان براى انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستى، تأمین اجتماعى و بیمه هاى اجتماعى و هلال احمر مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۲-۸ -کمیسیون شورا‌ها و امور داخلی کشور
ماده ۵۷- کمیسیون شورا‌ها و امور داخلی کشور برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست داخلی، شورا‌ها، امور غیرعمرانی شهرداری‌ها و ثبت احوال مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
۲-۹- کمیسیون صنایع و معادن
ماده ۵۸- کمیسیون صنایع و معادن براى انجام وظایف محوله درمحدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمى، صنایع هوافضا و ارتباطات مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۲-۱۰-کمیسیون عمران
ماده ۵۹- کمیسیون عمران براى انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابرى، مسکن، عمران شهرى و عمران روستایى و امور عمرانی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۲-۱۱-کمیسیون فرهنگی
ماده ۶۰- کمیسیون فرهنگى براى انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعى، تربیت بدنى و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۲-۱۲-کمیسیون قضایی و حقوقی
ماده ۶۱- کمیسیون قضایى و حقوقى براى انجام وظایف محوله در محدوده قضایى و حقوقى مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۲-۱۳- کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی
ماده ۶۲- کمیسیون کشاورزى، آب و منابع طبیعى براى انجام وظایف محوله درمحدوده کشاورزى، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست و هواشناسى مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل مى شود.
۳- مقررات مشترک کمیسیون‌ها
ماده ۶۳- هر یک از کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس موظف است از میان اعضاى خود کمیته و یا کمیته هاى فرعى متناسب با موضوعات مربوط تشکیل دهد. کمیته هاى فرعى داراى یک رئیس، یک نائب رئیس و یک دبیر خواهند بود که توسط اعضاى همان کمیته انتخاب مى گردند. مصوبات کمیته هاى فرعى بعد از تصویب در کمیسیون رسمیت خواهد داشت.
ماده ۶۴- پس از انتخاب اعضاى کمیسیون‌ها، هر کمیسیون به ریاست مسنترین عضو و با حضور حداقل دوسوم اعضای خود منعقد و فوراً یک رئیس، دو نائب رئیس، یک سخنگو و دو دبیر با رأى مخفى با ورقه با اکثریت نسبى به مدت یک سال انتخاب مى نماید.
تبصره- معاونت قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کارى و میزان تحصیلات اعضاى هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیأت رئیسه آن کمیسیون در اختیار اعضا قرار دهد.
ماده ۶۵- مناط اعتبار براى رسمیت جلسه کمیسیون‌ها حضور حداقل دوسوم اعضاء مى باشد. مصوبات کمیسیون با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده ۶۶- هر نماینده هر شش ماه مى تواند پس از گذشت شش ماه از آغاز کار هر دوره مجلس از طریق هیأت رئیسه تقاضاى تغییر کمیسیون را بنماید. این تغییر و انتقال با موافقت اکثریت اعضای کمیسیون‌هاى ذى ربط انجام مى پذیرد.
ماده ۶۷- رئیس مجلس حداقل یک نفر از کار‌شناسان با تجربه و مناسب مجلس را به عنوان دبیر در اختیار هر کمیسیون قرار مى دهد تا نسبت به امور کارشناسى و ادارى مربوطه از قبیل ارتباط با هیأت رئیسه و ادارات مجلس و کمیسیون‌ها و تنظیم و توزیع مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانى اوراق و پروندهها، تسریع جریان امور دفترى و تهیه صورتجلسات و سایر امور ادارى اقدام نماید.
ماده ۶۸- گزارش عملکرد کمیسیون‌ها باید هر ماه یک بار به هیأت رئیسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضى به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده ۶۹- در صورتى که نمایندگان از طرف کمیسیون براى اداى توضیح در زمینه سؤال و یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و یا پیشنهاد خواهد بود.
ماده ۷۰- تمام اسناد و اوراق مربوط به امورى که باید در کمیسیون‌ها بررسى شود از طرف هیأت رئیسه به آن کمیسیون ارجاع مى شود. نمایندگان مى توانند آن اسناد را ملاحظه کنند، اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد مذاکرات و اقدامات جارى کمیسیون در محل کمیسیون بایگانى و در پایان هر دوره به بایگانى مجلس منتقل مى شود.
ماده ۷۱- پس از آنکه مجلس یا کمیسیون‌ها (در خصوص قوانین آزمایشی) درباره طرح یا لایحه اى رأى نهایى داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به آن، در معاونت قوانین مجلس بایگانى مى شود.
ماده ۷۲- هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت یکى از کمیسیون‌هاى تخصصى را بپذیرد و در صورت تمایل مى تواند در کمیسیون‌هاى دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رأى شرکت کند.
تبصره ۱- عضویت در کمیسیون‌هاى تحقیق و تدوین آیین نامه داخلى مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود.
تبصره ۲- چنانچه نمایندگان عضو کمیسیون‌های خاص در سال سی ساعت غیبت اعم از موجه و غیرموجه داشته باشند ادامه عضویت آن‌ها در کمیسیون منوط به موافقت اکثریت اعضای آن کمیسیون خاص است. این رأی‌گیری با ورقه انجام می‌شود.
