در صحن: مبحث دوم – تشکیلات قانونگذارى مجلس
اول – هیأت‌هاى رئیسه مجلس
الف – هیأت رئیسه سنى
ماده ۱۰- مسن ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان رئیس سنى و فرد بعدى به عنوان نائب رئیس و دو نفر از جوان‌ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر معین مى شوند و در جایگاه هیأت رئیسه قرار مى گیرند. در صورت تساوى سن، هیأت رئیسه سنى با قید قرعه از بین مسنترین و جوان‌ترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد.
اعلام هیأت رئیسه سنى با معاونت قوانین مجلس است.
ماده ۱۱- وظایف هیأت رئیسه سنى، اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، قرعه‌کشی اسامی نمایندگان برای عضویت در شعب و توزیع اعتبارنامه‌ها بین شعب و اجراى انتخابات هیأت رئیسه موقت است.
ب – هیأت رئیسه موقت
ماده ۱۲- انتخاب هیأت رئیسه موقت در دومین جلسه علنى مجلس انجام خواهد شد. ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیأت رئیسه دائم است، به جز اینکه اکثریت نسبى در انتخاب رئیس کافى خواهد بود.
هیأت رئیسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگندنامه هیأت رئیسه دائم مراسم تحلیف را به جاى خواهد آورد.
ماده ۱۳- وظایف هیأت رئیسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبارنامه دوسوم نمایندگان و اجراى انتخابات هیأت رئیسه دائم و تمشیت امور ادارى مجلس است.
ج – هیأت رئیسه دائم
ماده ۱۴- پس از قرائت گزارش کلیه شعب پانزده‌گانه و تصویب اعتبارنامه حداقل دوسوم مجموع نمایندگان، هیأت رئیسه موقت اقدام به انتخاب هیأت رئیسه دائم مى کند، اعضاى هیأت رئیسه دائم براى یک سال انتخاب مى شوند. مبناى تجدید انتخابات سالانه، سالروز انتخابات هیأت رئیسه قبلى بوده و در صورتى که با تعطیلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام مى گردد و مسؤولیت هیأت رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل تفویض خواهد گردید.
ماده ۱۵- هیأت رئیسه دائم مرکب از رئیس، دو نائب رئیس، شش دبیر و سه ناظر مى باشد.
ماده ۱۶- انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان صاحب رأى است و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبى و رأى مخفى و با ورقه خواهد بود. در صورتى که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبى کافى خواهد بود.
تبصره ۱- چنانچه آراء براى رئیس، نواب رئیس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین مى شوند.
تبصره ۲- در صورتى به فرد غایب در جلسه مى توان رأى داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخاب هیأت رئیسه، کتباً نامزدى خود را به معاونت قوانین مجلس اعلام کرده باشد.
ماده ۱۷- قبل از أخذ رأى براى هیأت رئیسه، اسامى داوطلبان به ترتیب وصول به هیأت رئیسه بدون بحث در جلسه علنى اعلام خواهد شد.
ماده ۱۸- اعضای هیأت رئیسه دائم، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان با قرائت متن زیر سوگند یاد می‌کنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن مى باشند.
بسم الله الرحمن الرحیم
«من به عنوان عضو هیأت رئیسه مجلس شوراى اسلامى در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد مى کنم که حداکثر توان خود را براى اجرای آیین نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى با مراعات بى‌طرفى کامل در انجام وظایف به کار گیرم و از هرگونه اقدام مخالف آیین نامه اجتناب نمایم.»
ماده ۱۹- نواب رئیس به ترتیب تعداد آراء به عنوان نائب رئیس اول و نائب رئیس دوم و در صورت تساوى آراء با قید قرعه انتخاب مى شوند و در غیاب رئیس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را برعهده خواهند داشت.
تبصره- رئیس مجلس مى تواند حتى هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمى را به ترتیب به عهده نواب رئیس بگذارد.
ماده ۲۰- اگر رئیس مجلس پیش از انقضاى مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شود نواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد مى سازند و متن استعفاءنامه را قرائت یا فوت را اعلام مى دارند. در مورد فوت به احترام متوفى جلسه ختم مى شود و در هر صورت در جلسه بعد نائب رئیس جلسه را تشکیل مى دهد و رئیس جدید طبق آیین نامه داخلى مجلس انتخاب مى شود.
در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاءنامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفى و مذاکراتى که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به عمل مى آید، حداکثر توضیحات رئیس، سی دقیقه و سه نفر نماینده هر کدام ده دقیقه است.
تبصره ۱- در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضاى هیأت رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.
تبصره ۲- انتخاب رئیس و هریک از اعضاى هیأت رئیسه جدید براى مدت باقیمانده از یک سال خواهد بود.
ماده ۲۱- هیچ یک از اعضای هیأت رئیسه مجلس نمى تواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتى که هر یک از اعضای این کمیسیون به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفى شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آیین نامه نسبت به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمى توانند به عنوان رئیس یا سخنگوی کمیسیون‌هاى مجلس انتخاب گردند و در صورتى که رئیس یا سخنگوی کمیسیون‌ها به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون مستعفى شناخته مى شوند.
ماده ۲۲- وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از:
۱- اداره جلسات مجلس به شرح مواد این آیین نامه
۲- اداره کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس
۳- امضاى کلیه احکام استخدامى براساس آیین نامه استخدامى کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات
۴- امضاى کلیه نامه هاى مربوط به امور قانونگذارى و پارلمانى مجلس
۵- حضور در نهادهاى قانونى که رئیس مجلس عضو آن‌ها است.
۶- ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهاى تابعه آن هر سه ماه یک بار به نمایندگان
۷- سایر موارد مذکور در قانون اساسى و دیگر مقررات
ماده ۲۳- وظایف دبیران عبارتند از:
۱- مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آن‌ها
۲- قرائت طرح‌ها و لوایح، پیشنهاد‌ها، نوشتهها و مطالبى که باید به اطلاع مجلس برسد.
۳- تنظیم پیشنهادهاى واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره
۴- ترتیب اجازاتى که نمایندگان در جلسه براى نطق مى خواهند، با رعایت حق تقدم و قید شماره ترتیب
ماده ۲۴- وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از:
۱- نظارت بر کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس
۲- تصویب بودجه پیشنهادى سالانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طى مراحل قانونى
۳- تصویب حقوق مالى نمایندگان طبق این آیین نامه
۴- انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس
۵- نظارت بر انجام امور مربوط به گزارش‌ها و چاپ و توزیع آن‌ها
۶- تهیه و تنظیم برنامه هفتگى مجلس
۷- مسؤولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت‌هاى قانونى مذکور در این آیین نامه
۸- تصمیم‌گیری در خصوص دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی و موافقت با حضور اشخاص متقاضی جهت شرکت و یا اظهارنظر در مجلس
۹- اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفاى نمایندگان به وزارت کشور
۱۰- بررسى و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیون‌ها و شعب و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آیین‌نامه
۱۱- حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونى نمایندگان
۱۲- تصویب سازوکار لازم جهت بهبود روش‌های نظارتی و ساماندهی امور ناظران منتخب مجلس و کمیسیون‌ها درمجامع و شورا‌ها و دریافت گزارش آنان
تبصره- جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دوسوم اعضاء که رئیس یا یکى از نواب رئیس جزء آنان باشد رسمیت مى یابد و مصوبات آن با رأى اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.
د – مسؤولیت مشترک هیأت رئیسه در برابر مجلس
ماده ۲۵- رئیس مجلس و سایر اعضاى هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آیین نامه در برابر مجلس مسؤولیت مشترک دارند.
ماده ۲۶- هر‌گاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفاى وظایف رئیس یا سایر اعضاى هیأت رئیسه معترض باشند، مى توانند طى تقاضاى کتبى با امضاى حداقل بیست و پنج نفر و یا به درخواست کمیسیون تدوین آیین نامه داخلى مجلس، تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، مرکب از رؤساى کمیسیون‌هاى تخصصى و اعضای کمیسیون تدوین آیین نامه داخلى مجلس را درخواست نمایند. کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مکلف است ظرف سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، اقدام نماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز با حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگى نماید. در صورتى که اکثریت اعضای هیأت رأى بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند عضویت وى در هیأت رئیسه تعلیق مى گردد. گزارش هیأت در این باره در جلسه غیرعلنى مورد بررسى قرار مى گیرد و در اولین جلسه علنى مجلس بدون بحث به رأى گیرى گذاشته مى شود. درصورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و درغیر این صورت از سمت خود مستعفى شناخته مى شود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.
تبصره ۱- هیأت رسیدگى کننده به اعتراض، در ابتداى نخستین جلسه خود هیأت رئیسه اى را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسه کمیسیون‌ها، انتخاب مى نمایند. جلسات هیأت با حضور سه چهارم اعضاء رسمیت مى یابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأى اکثریت مطلق حاضران مى باشد.
تبصره ۲- نمایندگان معترض و اعضای مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأى در جلسه هیأت رسیدگى‌کننده به اعتراضات را ندارند.
تبصره ۳- رسیدگى فوق مانع از انجام وظایف قانونى کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسى نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان مى توانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیرى نمایند.
تبصره ۴- نحوه رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف رئیس کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی و نیز رئیس و دادستان دیوان محاسبات و همچنین سایر نمایندگان مجلس که با رأی مجلس انتخاب می‌شوند ولی در این آیین‌نامه برای رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف آنان روشی مشخص نشده است طبق این ماده است.
تبصره ۵- چنانچه ده نفر از نمایندگان به عملکرد هریک از نمایندگان منتخب مجلس در هیأت‌ها، مجامع و شوراهای غیر استانی و غیر شهرستانی معترض باشند، طبق این ماده به عملکرد آنان رسیدگی می‌شود.
