در صحن- “فساد در جامعه ایران فراگیر شده و اکثر ایرانی ها اعتقاد دارند که طی 5 سال گذشته میزان آن افزایش یافته است”. این یافته های یک نظرسنجی بود که توسط موسسه نظرسنجی آی پز در دی ماه سال گذشته منتشر شد. به غیر از این، اخبار مداومی که در ارتباط با انواع مختلف فساد اداری و مالی در ایران منتشر می شود، ضرورت ارائه گزارش های مرتبط با آن را به شیوه هایی مبتکرانه بیان می کند، چون تکرار یک خبر در نهایت حساسیت جامعه را نسبت به آن – علی رغم ارزش منفی متصور بر آن – کاهش خواهد داد. اگر زمانی فساد 3000 میلیارد تومانی و اخبار پیرامونی آن حتی رهبری جمهوری اسلامی را برای “کش ندادن اخبار مرتبط با آن” به واکنش وا می داشت، امروز دیگر کمتر حساسیتی در آن سطح – و حتی کمتر از آن – شاهد هستیم. اخبار فساد را چگونه گزارش کنیم و چطور حساسیت جامعه را نسبت به آن برانگیزیم.
راهنمای زیر مهمترین وجوه برای افزایش حساسیت جامعه نسبت به گزارش های فساد را بیان می کند.
اینفوگرافی
استفاده از نمودار و چارت، نقشه های جغرافیایی، چهره مشهورین به فساد اقتصادی، میزان فساد در دوره های زمانی و مکان های متفاوت و خلاصه هرگونه خبر که توسط تصویر ارائه شود، حساسیت بیشتری را بر می انگیزد؛ ضمن آنکه دامنه افرادی که آنرا مشاهده می کنند نیز افزایش می دهد. مردم عادی ممکن است وقت یا فرصت کافی برای مطالعه یک گزارش چند صفحه ای را باوجود اطلاعات بسیاری که ارائه می دهد نداشته باشند، اما حتما نسبت به یک صفحه اینترنتی یا یک صفحه در روزنامه که تمام این موارد به تصویر می کشد علاقه بیشتری نشان خواهند داد. گزارش تصویری وب سایت ویژوآلی میزان رشوه در کشورهای جهان را نشان می دهد و شما تنها با کلیک کردن روی نقشه یک کشور در سطح کره زمین، میزان و اخبار مرتبط با رشوه در آن کشور را مشاهده می کنید.
نظرسنجی
در ارزیابی میزان فساد، ارجاع به نتایج نظرسنجی هایی که در این خصوص منتشر می شود بسیار راهگشاست. این امر نه تنها برای فعالان جامعه مدنی می تواند منبعی جهت تعیین مهمترین سازمان ها یا موسسه های فساد – از نظر مردم – باشد، بلکه برای نامزدهای انتخاباتی هم می تواند در شعارها یا برنامه های انتخاباتی به عنوان یکی از ابزارها مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال در همین نظرسنجی مورد اشاره، از پاسخ دهندگان پرسیده شده که به نظر آنها میزان فساد در یک سری از سازمان های اداری ایران به چه میزان است؟ مطابق نتایج، بانک ها فاسدترین موسسه اداری و مالی در ایران هستند و بعد از بانک ها، دادگاه ها، شهرداری، نیروی انتظامی و سازمان ثبت در رتبه های بعدی قرار دارند. روزنامه نگاران، فعالان جامعه مدنی و نامزدهای انتخاباتی می توانند با استناد به نتایج این نظرسنجی، تاکید خود را بر فساد در این سازمان ها متمرکز کنند. نقطه مشترک همه این سازمان ها هم در آن است که به صورت مستقیم و در سطحی بسیار بالا با مردم عادی به عنوان مشتری طرف هستند. اگر خبرنگار هستید می توانید هر روز به یکی از این سازمان ها سر بزنید و در یک ساعت مشخص به صورت تصادفی از مراجعان به آن بپرسید که تا چه حد از عملکرد آن راضی بودند و فکر می کنند با پیشنهاد انواع روش های فاسد – مانند رشوه – آیا کارشان سریع تر انجام می شود یا نه؟ گروه های مدنی و نامزدهای انتخاباتی هم می توانند گروه های کانونی (Focus Group) از مراجعان تشکیل دهند و مسائل و مشکلات شان را بررسی کنند.
انتخابات
انتخابات یک فرصت بی نظیر را برای طرح مباحث مرتبط با فساد فراهم می آورد. در جامعه ای که اکثریت آن از میزان بالای فساد اداری و مالی گله مند هستند، آنرا در زندگی روزمره خود لمس می کنند و همچنین به صورت پیوسته اخبار مرتبط با آن به گوش شان می خورد، تاکید بر مبارزه با فساد به عنوان یک برنامه اصلی انتخاباتی بسیار اهمیت دارد. هرچند باید توجه داشت که هر کسی ممکن است مدعی مبارزه با فساد شود. اما آن سازمان یا نامزدی موفق می شود که راه های دقیق و قابل اندازه گیری برای مبارزه داشته باشد. از یاد نبریم احمد توکلی در سال 1372 درحالی که رئیس جمهوروقت – اکبر هاشمی رفسنجانی- شانس میزان رای او را دویست، سیصد هزار رای می دانست حدود 4 میلیون رای بدست آورد. شعار اصلی آقای توکلی مبارزه با فساد بود.
استناد به موسسه های بین المللی
استناد به آمار موسسه های بین المللی و مقایسه میزان فساد در ایران با کشورهای دیگر، از جمله ارزش های خبری است که در اخبار مرتبط با فساد مورد استفاده قرار می گیرد. به خصوص در این امر، مقایسه یک کشور – دراینجا، ایران- با کشورهای دیگر بسیار حیاتی است، چون حس رقابت جویی یا خشم مخاطب را به همراه خواهد داشت.
سازمان شفافیت بین المللی هرساله میزان شفافیت – به عنوان نقطه مقابل فساد – در نهادهای دولتی کشورهای مختلف را با یکدیگر مقایسه می کند. در آخرین گزارش سازمان شفافیت بین المللی مربوط به سال 2015، رتبه ایران در میان کشورهایی که دارای فساد هستند برابر با 133 است. فرض کنید در لید چنین گزارشی به مخاطب گفته شود که “ایران در رتبه 133 فساد، پایین تر از گامبیا، لبنان و ماداگاسکار”. اولین واکنش مخطاب این است که چطور می شود ایران که برخی هزینه های جنگ در لبنان را تقبل می کند رتبه فسادی بیشتر از لبنان دارد؟ نتیجه چنین مقایسه ای خشم مخطاب و افزایش حساسیت او در برابر چنین خبری است.
استناد به گزارش های مسئولان دولتی
اگرچه به دلیل تکرار در انتشار اخبار فساد توسط مسئولان دولتی، از حساسیت مردم نسبت به آن کاسته شده است، اما هنوز هم برخی اخبار قابلیت برجسته شدن و پیگیری بیشتر را دارند، به خصوص وقتی با یک سری نمادها و استعاره ها همراه باشند. زمانی که برخی مسئولان وزارت نفت از گم شدن یک دکل نفتی صحبت کردند، واژه “دکل” واجد تاکید به عنوان یک خبر بود. امری که باعث می شد مخاطب از خودش بپرسد مگر دکل نفتی – به این بزرگی – هم گم می شود؟ حجم عظیم مطالبی که در این خصوص به صورت جک و طنز حتی در تلویزیون رسمی به آن پرداخته شد اهمیت آنرا نشان می دهد.
ارائه گزارش در شبکه های اجتماعی
شبکه های اجتماعی در ایران امروز یکی از ابزارهای انتقال وسیع اخبار هستند. انتشار اخبار مرتبط با فساد در شبکه های اجتماعی – تلگرام، اینستاگرام و توییتر – به صورت بالقوه این قابلیت را دارند که بیشتر از 20 میلیون مخاطب داشته باشند. البته ممکن نیست که تمام این 20 میلیون کاربر تلگرام، تحت پوشش یک خبر ویژه مرتبط با فساد قرار بگیرند، اما دامنه مخاطبان بالقوه تلگرام، این اجازه را می دهد که اخبار به مخاطبان بیشتری برسد. توجه به نکات پیشین، باعث افزایش حساسیت مخطاب به پیگیری اخبار مرتبط با فساد می شود.
چکیده مهمترین نکته ها در گزارش های مرتبط با فساد:
– از تصویر استفاده کنید. اهمیت یک صفحه تصویر برای مخاطب، از یک گزارش کامل چندین صفحه ای به مراتب بیشتر است
– در صورت امکان، از نتایج نظرسنجی ها یا اخبار مرتبط با داده های سنجش شده استفاده کنید. خودتان هم می توانید در فرایند سنجش مشارکت کنید و یک پرسشگر یا سنجش گر باشید.
– انتخابات یک فرصت بی نظیر برای گزارش و پیگیری هر نوع خبر – و به ویژه اخبار مرتبط با فساد – را فراهم می آورد.
– استناد به آمار و نتایج تحقیقات موسسه های بین المللی و مقایسه ایران با سایر کشورها، حساسیت و خشم را نسبت به اخبار مرتبط با فساد افزایش می دهد.
– هنوز هم گزارش مسئولان دولتی و انتشار اخبار فساد که توسط آنها فاش یا اعلام می شود، مورد توجه مخطاب قرار می گیرد. به خصوص اینکه به همراه استعاره ها یا نمادها باشد. مورد “دکل نفتی” از موفق ترین این موارد است.
– شبکه های اجتماعی را فراموش نکنید و در این میان برای تلگرام یک حساب ویژه باز کنید.
