درصحن: جلسات رسمي مجلس شورای اسلامی با تلاوت چند آیه از قرآن که به طور معمول به تشخیص هیأت رییسه متناسب با موضوعات روز است، آغاز می‌شود.
مدت زمان هر جلسه رسمي مجلس شورای اسلامی حداکثر تا چهار ساعت است كه ممكن است این زمان به صورن يكسره و يا با فاصله استراحت و تنفس باشد، مگر در موارد ضروري به تشخيص ریيس و تصويب نمایندگان، همچنين وقت دستور جلسات رسمی مجلس چنان تنظيم می شود كه با وقت اذان برخورد نداشته باشد.
مذاكرات كامل هر جلسه با مصوبات ضبط و ثبت مي شود و به انضمام اسامي غایبين و تأخیرکنندگان آن جلسه تا حد امکان قبل از انعقاد جلسه بعد، بين نمايندگان توزيع مي شود.
رسمیت جلسات و اعتبار اخذ رأي، منوط به حضور حداقل دو سوم مجموع نمايندگان است و اكثريت مطلق آراء وقتي حاصل مي شود كه بيش از نصف نمايندگان صاحب حق رأی، رأي مثبت دهند مگر در مواردي كه قانون اساسي يا در آيين نامه يا به موجب قانون ديگر، حد نصاب ديگري تعيين شده باشد.
نمایندگان باید در روزى که از قبل براى تشکیل جلسه رسمى معین مى شود در مجلس حاضر شوند. در صورت تأخیر بدون عذر موجه از طرف هیأت رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هر یک از نمایندگان که در موقع أخذ رأى با اعلام قبلى رئیس مجلس مبنى بر منع خروج از جلسه بدون عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تأخیر و غیبت، مقررات آیین نامه از طرف هیأت رییسه درباره او اجرا خواهد شد. اسامى نمایندگانى که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه ها درج خواهد شد.
دستور هفتگى مجلس باید به ترتیب وصول طرح‌ها و لوایح از کمیسیونها توسط هیأت رییسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب ذکر شده الزامى است.
رییس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام مى کند که در صورت مذاکرات درج شود، مگر در موارد اضطرارى (به تشخیص هیأت رییسه) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید به طور رسمى اعلام شود.
دست کم پنجاه نفر از نمایندگان می‌توانند از رییس مجلس تقاضا نمایند گزارش چاپ شده کمیسیون خارج از نوبت در دستور کار جلسه علنی قرار گیرد و رئیس درخواست متقاضیان را پس از صحبت یکی از متقاضیان و یک مخالف و یک موافق هر کدام به مدت پنج دقیقه، به رأی می‌گذارد. در صورت تصویب، رسیدگی به گزارش مورد تقاضا در همان جلسه یا جلسه بعد شروع می‌شود و با اعمال مجدد این تبصره نمی‌توان آن را متوقف نمود.
گزارش‌های تحقیق و تفحص، تفریغ بودجه و کمیسیونها به جز گزارش طرح‌ها و لوایح، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد. این گزارش‌ها باید حداقل چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس چاپ و در اختیار نمایندگان قرار گیرد و خلاصه آن حداکثر به مدت نیم ساعت در جلسه قرائت و متن کامل گزارش در مشروح مذاکرات چاپ شود.
هیأت رییسه می‌تواند تمام یا بخشی از گزارش‌های واصله از دستگاه‌ها و سازمان‌هایی که طبق قانون موظف به ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی هستند را جهت قرائت در دستور کار جلسه علنی قرار دهد و گزارش کامل آن را به کمیسیون‌های ذی‌ربط ارجاع نماید.
کلیه گزارش‌هایی که در جلسه علنی مطرح می‌شود باید حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح، تکثیر و بین نمایندگان توزیع شود مگر مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده باشد.
گزارش نهایى کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسى پس از ارائه به هیأت رییسه مجلس، در صورتى که مربوط به عموم باشد، بدون رعایت نوبت در دستور کار قرار مى گیرد و در اولین جلسه علنى قرائت خواهد شد.
طبق اصل 77 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران کلیه عهدنامه ها، مقاوله نامه ها، قراردادها و موافقت نامه هاي بين المللي بايد به تصويب مجلس شوراي اسلامي برسد.
همچنین طبق اصل 80 قانون اساسی گرفتن و دادن وام و يا كمك هاي بدون عوض داخلي و خارجي از طرف دولت بايد با تصويب مجلس شوراي اسلامي باشد.
طبق اصل 86 قانون اساسی نمايندگان مجلس در مقام ايفاي وظايف نمايندگي در اظهارنظر و رأي خود كاملا آزادند و نمي توان آنها را به سبب نظراتي كه در مجلس اظهاركرده اند يا آرايي كه در مقام ايفاي وظايف نمايندگي خود داده اند تعقيب يا توقيف كرد.
اصل 86 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می گوید: «نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهارنظر و رای خود کاملا آزادند و نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌‌اند یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد.»
مصونیت نمایندگان شامل تمام مدت نمایندگی نمی‌شود بلکه منحصر به ایام اشتغال در مجلس است. براین اساس حتی در ایام تعطیل می‌توان نمایندگان مجالس مقننه را مانند سایر اشخاص دستگیر و تعقیب کرد، مشروط بر اینکه ریاست مجلس از این قضیه آگاه شود.
نمايندگان مجلس شوراي اسلامي علاوه بر حضور در حوزه هاي انتخابيه در ايام تعطيلي، در دفاتر استاني ملاقات مردم با نمايندگان نيز در ساعت هاي مشخصي كه توسط روابط عمومي از رسانه هاي گروهي اعلام مي شود با موكلين بدون تشريفات خاصي ملاقات مي کنند.
شیوه اخذ رأي در مجلس
مصوبات مجلس در جلسه رسمی و با رأی موافق اکثریت مطلق حاضران یعنی بیش از نصف نمایندگان حاضر، معتبر است مگر در مواردی که در قانون اساسی یا این آیین‌نامه حد نصاب دیگری تعیین شده باشد.
کلیه انتخاباتى که در مجلس و کمیسیونها و شعب به عمل مى آید، اعم از اینکه فردى یا جمعى باشد به استثنای انتخاب رییس، که با اکثریت مطلق اعضای حاضر در جلسه انتخاب مى شود با رأى اکثریت نسبى است و در صورت تساوى آراء، به تعداد مورد نیاز از منتخبین به حکم قرعه تعیین مى شود. اسامى کلیه نامزدها با تعداد آراء آنان توسط رییس جلسه اعلام مى شود.
نحوه اخذ آرای نمایندگان به 5 روش زیر صورت می گیرد:
– رأي با دستگاه الکترونیکی
– رأي با قيام و قعود
– رأي علني با ورقه
– رأي مخفي با ورقه
هیأت رییسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکى مجهز نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام رأى مخالف، موافق و ممتنع با وسایل مذکور ممکن و میسر شود و نتیجه آراء را در معرض دید نمایندگان قرار دهد. در موارد نقص فنى دستگاه‌ها حداکثر براى یک هفته رأى گیرى با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود.
هر گاه دست کم ده نفر از نمایندگان به جاى استفاده از دستگاه الکترونیکى و یا قیام و قعود رأى علنى با ورقه را تقاضا نمایند. در ابتدا بدون بحث نسبت به درخواست، رأى گیرى به عمل مى آید و در صورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و به طور علنى به رأى گذاشته مى شود.
در رأى علنى با ورقه، هر نماینده داراى سه نوع کارت سفید، کبود و زرد است که اسم آن نماینده روى کارت‌ها چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول، کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رأى علنى با ورقه، نمایندگان کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان را با نظارت دبیران در گلدان‌ها مى ریزند. نمایندگانى که رأى ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رأى از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب مى شوند.
اسامى موافقان، مخالفان و ممتنعان و کسانى که در رأى گیرى شرکت نکرده و یا بعد از اعلام أخذ رأى از تالار خارج شده اند، بدون اینکه در جلسه قرائت شود، در صورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت مى شود.
در موارد ذیل أخذ رأى مخفى با ورقه الزامى است:
– انتخاب اعضاى هیأت رییسه، حقوقدانان شوراى نگهبان، نمایندگان مجلس در نهادها و هیأت‌ها ، مجامع و شوراها و سایر انتخابات راجع به اشخاص
– انتخابات داخلى شعب و کمیسیونها
– رأى اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و هیأت وزیران و رأى عدم کفایت به رئیس جمهور
– رأى نسبت به اعتبارنامه نمایندگانی که مورد اعتراض واقع شده‌اند
هیأت رییسه موظف است کارت‌هاى مخصوصى برای رأى گیرى مخفى تهیه و در اختیار نمایندگان قرار دهد. رأى گیرى به وسیله هر گونه ورقه و کارتى غیر از این اوراق معتبر نخواهد بود.
اعتراض به نحوه رای گیری و شمارش آرا
در مواردى که نتیجه أخذ رأى با قیام و قعود بلافاصله توسط دو نفر از دبیران هیأت رئیسه و یا ظرف پانزده دقیقه بعد از اعلام رأى مذکور توسط بیست و پنج نفر از نمایندگان حاضر در مجلس مورد تردید باشد بدون بحث با ورقه رأی‌گیری خواهد شد.
در صورتی که درخواست تردیدکنندگان به تصویب نصف به علاوه یک نمایندگان حاضر در جلسه برسد نتیجه آن ملاک عمل قرار خواهد گرفت. چنانچه تردید در پانزده دقیقه آخر جلسه باشد، مى توان در جلسه نسبت به تردید رأی‌گیری نمود.
تردیدکنندگان باید اسامی خود را به صورت شخصی در برگه مخصوصی در جایگاه هیأت رییسه ثبت و امضاء نمایند.
تردیدکنندگان پس از گذشت مدت پانزده دقیقه از زمان رأی‌گیری نمی‌توانند از درخواست خود انصراف بدهند.
به مجرد اعلام أخذ رأى، توسط رئیس جلسه تعداد نمایندگان حاضر در جلسه به استناد دستگاه شمارشگر اعلام و بلافاصله أخذ رأى به عمل مى آید. در موارد نقص فنى دستگاه شمارشگر عده حاضران مستند به شمارش اکثریت دبیران خواهد بود.
در کلیه موارد، نتیجه رأى مجلس باید صریحاً به وسیله رئیس اعلام شود.
اسامى کلیه تقاضاکنندگان رأى مخفى یا رأى علنى با ورقه در صورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
حد نصاب رأى گیرى
حد نصاب رأی گیری در صحن علنی مجلس، کمیسیونها و شعب پانزده گانه در موارد مختلف به شرح زیر است:
اکثریت چهار پنجم مجموع نمایندگان:
– اصلاحات جزئى خطوط مرزى کشور
اکثریت سه چهارم مجموع نمایندگان:
– توقف انتخابات و ادامه کار مجلس سابق در زمان جنگ و اشغال نظامى
– مصوبات جلسه رسمى غیرعلنى
اکثریت دو سوم مجموع نمایندگان:
– تصویب درخواست مراجعه به آراء عمومى
– تصویب عدم کفایت رئیس جمهور
– تصویب تقاضاى سه فوریت طرح‌ها و لوایح
اکثریت دو سوم نمایندگان حاضر:
– تصویب آیین نامه داخلى مجلس و تفسیر آن
– تصویب تشکیل جلسه رسمى غیرعلنى مجلس
– تصویب تقاضاى دو فوریت طرح‌ها و لوایح
– اصلاح قانون برنامه توسعه در ضمن لایحه بودجه و سایر طرح‌ها و لوایح
– تصویب موضوع اصل هفتاد و نهم قانون اساسی
اصل 79 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می گوید: «برقراری حکومت نظامی ممنوع است. در حالت جنگ و شرایط اضطراری نظیر آن، دولت حق دارد با تصویب مجلس شورای اسلامی موقتا محدودیتهای ضروری را برقرار نماید، ولی مدت آن به هر حال نمی‌تواند بیش از سی روز باشد و در صورتی که ضرورت همینان باقی باشد دولت موظف است مجددا از مجلس کسب مجوز کند.»
اکثریت مطلق نمایندگان حاضر:
– انتخاب رئیس مجلس
– انتخاب رئیس و دادستان دیوان محاسبات کشور
– رأى اعتماد به وزیران
– رأى عدم اعتماد به وزیران
– تصویب طرح‌ها و لوایح و تفسیر قوانین
– تصویب انجام تحقیق و تفحص
– تصویب تقاضاى یک فوریت طرح‌ها و لوایح
– تغییر دستور هفتگی مجلس
– رأی به وارد بودن سؤال نمایندگان از وزیر
– تصویب موضوعات اصول هفتاد و هفتم، هشتادم ، هشتاد و دوم و هشتاد و سوم قانون اساسى
– تصویب وضع قوانین آزمایشى و تصویب دائمى اساسنامه سازمان‌ها توسط کمیسیون‌هاى مجلس و دولت
– تعیین تعداد اعضای کمیته‌ها در کمیسیونها
– تصویب اعتبارنامه نمایندگانی که پرونده آنان به کمیسیون تحقیق ارجاع شده است
– حذف مواد، تبصره‌ها و بندها از گزارش کمیسیونها در جلسه علنی
– تصویب افزایش تعداد مخالف و موافق یا وقت مذاکرات طرح‌ها و لوایح
– سایر مواردى که در آیین نامه و سایر قوانین براى آنها کلمات «تصویب» یا «موافقت مجلس» آورده شده و نصاب آن مشخص نشده است.
اکثریت نسبى با حداقل رأی بیش از یک سوم نمایندگان حاضر:
– انتخاب اعضای هیأت رئیسه شعبه
– انتخاب نمایندگان جهت عضویت در کمیسیون تلفیق، مشترک و هیأت تحقیق و تفحص
– انتخاب اعضای کمیسیون تخصصی، تحقیق و تدوین آیین نامه داخلى در شعبه
– تصویب تغییر کمیسیون نمایندگان
– انتخاب اعضای کمیسیون ویژه در مجلس
اکثریت نسبى نمایندگان:
– انتخاب رئیس مجلس (مرحله دوم) و سایر اعضای هیأت رئیسه مجلس
– انتخاب اعضای حقوقدان شورای نگهبان
– انتخاب رئیس و اعضای هیأت رئیسه کمیسیون و کمیته
– انتخاب نمایندگان جهت نظارت در مجامع، شوراها و سازمان‌ها
– انتخاب اعضای کمیته‌های هر کمیسیون
– انتخاب ده نفر از نمایندگان در اجرای اصل یکصد و هفتاد و هفتم (177) قانون اساسی
نصاب رأی برای نسخ، حذف، لغو و اصلاح قوانین، نصاب تصویب آن است مگر مواردی که در آیین‌نامه به صراحت نصاب دیگری تعیین شده باشد.
قبل از شروع رأی‌گیری باید متن یا موضوع مورد بحث برای نمایندگان قرائت و یا اعلام و بلافاصله رأی‌گیری انجام شود. در صورتی که متن اعلام شود و نیاز به قرائت نباشد باید متن رأی‌گیری شده در پاورقی مشروح مذاکرات به طور کامل آورده شود.
رئیس جلسه موظف است با اعلام شروع رأی‌گیری از انجام اخطار، تذکر، نطق یا توضیح جلوگیری کند و پس از حداقل ده ثانیه نتیجه رأی‌گیری را اعلام نماید.
