در صحن: باب دوم – وظایف و اختیارات مجلس شوراى اسلامى
فصل اول – قانونگذارى
مبحث اول – طرح‌ها و لوایح قانونى
اول – طرح‌هاى قانونى
ماده ۱۳۱- طرح‌هاى قانونى با امضاء و ذکر نام حداقل پانزده نفر از نمایندگان در مجلس به رئیس جلسه تسلیم مى شود و پس از اعلام وصول و قرائت عنوان آن توسط رئیس یا یکى از دبیران، در همان جلسه به کمیسیون‌هاى مربوط ارجاع مى شود. این طرح‌ها پس از ارجاع به کمیسیون‌هاى ذى ربط چاپ و توزیع و نسخه اى از آن توسط رئیس براى وزیر یا وزیران مربوط ارسال مى گردد. طرح‌ها نیز همانند لوایح، باید داراى موضوع و عنوان مشخص باشند و دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه به وضوح درج شود و همچنین داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نیز باشد.
ماده ۱۳۲- امضاءکنندگان طرح‌هاى قانونى حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح آن‌ها مطرح است، براى اداى توضیح حاضر شوند و کمیسیون تاریخ بحث پیرامون طرح را کتباً به آنان اعلام مى نماید.
ماده ۱۳۳- پس از اعلام وصول طرح قانونى، چنانچه جمعى از امضاءکنندگان تقاضاى کتبى استرداد آن را بنمایند به طورى که امضاءکنندگان باقى مانده کمتر از پانزده نفر
گردند، در صورتى که تقاضاى استرداد قبل از تصویب کلیات باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد و در صورتى که کلیات به تصویب رسیده باشد پس از توضیح یک نفر از تقاضاکنندگان و صحبت یک نفر مخالف، هریک به مدت ده دقیقه با تصویب مجلس، طرح قابل استرداد مى باشد.
ماده ۱۳۴- اگر طرحى مورد تصویب مجلس یا کمیسیون‌هاى موضوع اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسى واقع نشد بدون تغییر اساسى تا شش ماه دیگر نمى توان آن را مجدداً به مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضاى کتبى پنجاه نفر نماینده و تصویب مجلس
دوم – لوایح قانونى
ماده ۱۳۵- لوایح قانونى که ازطرف دولت به مجلس پیشنهاد مى شود، باید:
۱- داراى موضوع و عنوان مشخص باشد.
۲- دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه به وضوح درج شود.
۳- داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.
ماده ۱۳۶- طبق اصل هفتاد و چهارم (۷۴) قانون اساسى کلیه لوایح قانونى تقدیمى به مجلس باید به امضای رئیس جمهور و وزیر یا وزرای مسؤول رسیده باشد. در صورت نداشتن وزیر مسؤول، امضای رئیس جمهور کافى است.
ماده ۱۳۷- لوایح قانونى باید در جلسه علنى مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم گردد و در موقع طرح آن نیز باید وزیر مربوط یا یکى از وزرا به تناسب موضوع حاضر باشد.
معاونان رئیس جمهور و وزرا، رئیس یا نائب رئیس شوراى عالى استان‌ها که به صورت رسمی به مجلس معرفى شده باشند، مى توانند حسب مورد در جلسات مجلس و کمیسیون‌ها براى توضیح و دفاع لازم حضور یابند.
ماده ۱۳۸- استرداد لوایح قانونى با تصویب هیأت وزیران به ترتیب ذیل امکانپذیر خواهد بود:
۱- در صورتى که استرداد پیش از تصویب کلیات لایحه در مجلس باشد رئیس جمهور کتباً با ذکر دلیل آن را مسترد مى نماید و گزارش آن در جلسه علنى اعلام مى شود.
۲- در صورتى که استرداد پس از تصویب کلیات لایحه و در هر مرحله تا پیش از تصویب نهایى باشد، وزیر مربوط یا یکی از معاونان رئیس جمهور به تناسب موضوع ضمن ارائه درخواست رئیس جمهور مى تواند با ذکر دلیل در جلسه علنى مجلس و صحبت یک نفر مخالف هر یک به مدت ده دقیقه و تصویب مجلس آن را مسترد نماید.
ماده ۱۳۹- یک نسخه از کلیه طرح‌ها و لوایحى که تقدیم مجلس مى شود پس از اعلام وصول، از طریق رسانه‌ها در اختیار عموم قرار مى گیرد.
سوم- طرح‌هاى شورای عالى استان‌ها
ماده ۱۴۰- طرح‌هاى مصوب شورای عالى استان‌ها که باید داراى عنوان و مقدمه توجیهى مشخص و مواد متناسب باشد، مستقیماً یا توسط دولت به مجلس تقدیم مى شود. وصول این طرح‌ها توسط رئیس جلسه یا یکی از دبیران اعلام و براى بررسى به کمیسیون ذى ربط ارجاع و سپس چاپ و بین نمایندگان توزیع و نسخه اى از آن نیز براى هیأت وزیران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال مى شود.
تبصره- نحوه رسیدگى به این طرح‌ها و نیز تقاضاى استرداد آن‌ها مشابه لوایح دولت خواهد بود.
چهارم- مقررات مشترک طرح‌ها و لوایح
ماده ۱۴۱- در ابتداى هر دوره قانونگذارى، هیأت رئیسه صورتى از طرح‌ها و لوایحى را که معوق مانده به وسیله معاونت قوانین تهیه مى کند و در اختیار نمایندگان مى گذارد و صورتى نیز براى دولت ارسال مى دارد. هر یک از طرح‌ها و لوایح معوقه که لزوم رسیدگى به آن به وسیله بیست و پنج نفر از نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آیین نامه به کمیسیون‌هاى مربوطه ارجاع مى شود و کمیسیون‌ها رسیدگى را به ترتیب مندرج در این آیین نامه انجام مى دهند. هر‌گاه شور اول آن طرح‌ها یا لوایح قبلاً خاتمه یافته باشد رسیدگى به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون و تصویب مجلس یک شورى انجام خواهد شد. در صورت تغییر دولت، چنانچه دولت جدید رسماً استرداد لوایحى را اعلام کرده باشد، آن لوایح از جریان خارج خواهد شد.
ماده ۱۴۲- نمایندگان مجلس و دولت نمى توانند یک طرح یا لایحه قانونى را که بیش از یک موضوع دارد به عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضاى تصویب نمایند. در صورتى که طرح یا لایحه مشتمل بر بیش از یک موضوع باشد، باید مواد و تبصرهها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گیرد. هیأت رئیسه موظف است قبل از اعلام وصول طرح‌ها و لوایح مفاد این ماده را رعایت نماید. لایحه بودجه سالانه کل کشور و متمم آن از این قاعده مستثنی است.
مبحث دوم – مراحل بررسى و تصویب طرح‌ها و لوایح عادى
ماده ۱۴۳- بررسی و تصویب کلیه طرح‌ها و لوایح عادی یک شوری خواهد بود به جز مواردی که در این آیین‌نامه نحوه رسیدگی مشخص شده و یا به تشخیص هیأت رئیسه بررسی آن‌ها به صورت دو شوری ضرورت داشته باشد.
تبصره- چنانچه نظر کمیسیون مبنی بر رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه موضوع این ماده باشد و در جلسه علنی، کلیات آن طرح یا لایحه به تصویب برسد اینگونه طرح‌ها و لوایح به کمیسیون برای رسیدگی شور دوم ارجاع می‌شود.
ماده ۱۴۴- رئیس جلسه مکلف است وصول کلیه طرح‌ها و لوایح عادى را که به مجلس تقدیم مى شود با رعایت اصل هفتاد و پنجم (۷۵) قانون اساسى در همان جلسه و یا حداکثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به کمیسیون‌هاى مربوطه ارجاع نماید و به دستور وى فوراً تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.
اول- بررسى طرح‌ها و لوایح در کمیسیون‌ها
ماده ۱۴۵- طرح‌ها و لوایحى که جنبه هاى مختلف داشته و علاوه بر کمیسیون اصلى به کمیسیون دیگرى هم ارتباط پیدا مى نماید، از طرف رئیس مجلس پس از مشخص نمودن کمیسیون‌هاى اصلى و فرعى و مواد مربوط به کمیسیون‌هاى فرعى به کمیسیون‌هاى ذىربط ارجاع مى شود تا نسبت به قسمتى که مربوط به آن کمیسیون‌ها است شور و بررسى به عمل آورده و ظرف ده روز که با موافقت کمیسیون اصلى تا ده روز دیگر قابل تمدید است، گزارش آن را تهیه و به کمیسیون اصلى ارسال نمایند. کمیسیون اصلى، رسیدگى به طرح‌ها و لوایح ارجاعى را پس از ده روز و دریافت نظر کمیسیون‌هاى فرعى و دعوت نمایندگان آن شروع خواهد کرد. گزارش نهایى که شامل گزارش کمیسیون اصلى و گزارش کمیسیون‌هاى فرعى است توسط کمیسیون اصلى براى طرح و بررسى در مجلس تقدیم مى گردد.
چنانچه نظر کمیسیون‌هاى فرعى در کلیات با نظر کمیسیون اصلى متفاوت باشد، قبل از رأی‌گیری سخنگو یا یکى از اعضای آن کمیسیون‌ها مى توانند نظر کمیسیون خود را توضیح دهد.
تبصره – در مواردى که کمیسیون یا کمیسیون‌هایى به نحوه ارجاع طرح یا لایحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هیأت رئیسه اعلام مى کنند، هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت به موضوع رسیدگى و اتخاذ تصمیم نماید.
ماده ۱۴۶- گزارش رد یا مسکوت ماندن یا تصویب و تغییر یا تکمیل هر طرح یا لایحه اى که به کمیسیون ارجاع مى شود باید، ظرف مدتى که از طرف هیأت رئیسه مجلس با توافق کمیسیون مربوطه معین و اعلام مى شود و از یک ماه از تاریخ وصول به دفتر کمیسیون تجاوز نخواهد کرد، به مجلس ارسال شود.
در مورد طرح‌ها و لوایح مفصّل، هر‌گاه کمیسیون نتوانست رسیدگى به آن را در مدت تعیین شده تمام کند، باید موضوع را به رئیس مجلس گزارش دهد. در این صورت با پیشنهاد کمیسیون مربوطه و تصویب هیأت رئیسه این مدت تمدید می‌گردد.
در صورت عدم ارسال گزارش کمیسیون در مدت تعیین شده، پس از تقاضای ده نفر از طراحان برای طرح یا درخواست دولت برای لایحه، هیأت رئیسه موظف است موضوع را بررسی و در صورت موافقت، اصل طرح یا لایحه را طبق نوبت در دستور کار مجلس قرار دهد. چنانچه گزارش کمیسیون بیست و چهار ساعت قبل از شروع رسیدگی طرح یا لایحه در مجلس، چاپ و توزیع شده باشد در جلسه علنی، گزارش کمیسیون رسیدگی می‌شود.
تبصره ۱- کمیسیون‌ها می‌توانند گزارش طرح‌ها و لوایح مشابه یا با موضوع مشترک یا نزدیک به هم را در یک گزارش به مجلس ارائه نمایند.
تبصره ۲- گزارش چاپ شده کمیسیون تا زمانی که در دستور هفتگی درج نشده باشد فقط با تصویب دو سوم اعضای کمیسیون و تأیید هیأت رئیسه مجلس قابل تغییر و اصلاح است و در صورت درج در دستور هفتگی قابل تغییر و اصلاح نیست.
ماده ۱۴۷- گزارش رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه، زمانی در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد که دولت در خصوص لایحه یا پانزده نفر از نمایندگان طراح در خصوص طرح، ظرف یک ماه پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون از هیأت رئیسه مجلس تقاضا نمایند در دستور کار مجلس قرار گیرد در غیر این صورت بایگانی می‌شود مگر اینکه در گزارش کمیسیون زمان مشخصی برای مسکوت ماندن تعیین شده باشد که در این صورت پس از پایان یافتن مدت تعیین شده در دستور کار کمیسیون قرار خواهد گرفت.
ماده ۱۴۸- کمیسیون‌ها موظفند، در موقع رسیدگى به طرح‌ها و لوایح، از وزرا و بالا‌ترین مقام دستگاه ذى ربط دعوت به عمل آورند.
ماده ۱۴۹- در جلسات کمیسیون‌ها نمایندگانی که عضویت در آن کمیسیون را ندارند بدون داشتن حق رأى مى توانند حاضر شوند و در صورتى که از طرف کمیسیون براى اداى توضیح یا شرکت در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولى حق رأى ندارند.
ماده ۱۵۰- در کلیه مواردی که طرح‌ها و لوایح اعم از دو شوری، یک شوری و فوریتی و یا موادی از آن‌ها و همچنین کلیه مصوبات اعاده شده توسط شورای نگهبان به کمیسیون جهت رسیدگی ارجاع می‌شود، نمایندگان می‌توانند تا چهار ساعت قبل از رسیدگی در کمیسیون اصلی، پیشنهادهای خود را در فرم مخصوص تنظیم و به هیأت رئیسه کمیسیون تحویل دهند.
تبصره ۱- ارائه پیشنهادهای نمایندگان در مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده است، مشمول حکم این ماده نیست.
تبصره ۲- اعضای هر کمیسیون می‌توانند هنگام رسیدگی موارد ارجاعی به آن کمیسیون، پیشنهادهای خود را طرح نمایند.
تبصره ۳- نمایندگان پیشنهاددهنده می‌توانند در کمیسیون مربوط حاضر شوند و توضیحات لازم را درباره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است نمایندگانی را که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از شروع رسیدگی، پیشنهاد خود را تحویل داده‌اند به صورت کتبی برای شرکت در کمیسیون و دفاع از پیشنهاد خود دعوت نماید.
تبصره ۴- طرح‌ها و لوایحی که به صورت دو شوری رسیدگی می‌شود پیشنهاد‌ها در شور اول درباره کلیات و در شوردوم در خصوص مواد پذیرفته می‌شود.
تبصره ۵- کلیه پیشنهادهای کتبی نمایندگان که در زمان رسیدگی، در کمیسیون حضور داشته‌اند همراه با گزارش کمیسیون، چاپ و توزیع می‌شود.
تبصره ۶- معاونت قوانین موظف است به نحو مقتضی زمان رسیدگی به موضوعات ارجاعی در کمیسیون را به اطلاع نمایندگان برساند.
دوم- بررسى و تصویب طرح‌ها و لوایح در مجلس
ماده ۱۵۱- هنگامی که گزارش کمیسیون‌های ذی ربط در خصوص طرح یا لایحه عادی برای شور اول در جلسه علنی مطرح می‌گردد، درباره نقاط ضعف و قوت، نقایص و امتیازات و لزوم یا عدم لزوم آن طرح و لایحه در کلیات مذاکره شود و پس از آن نسبت به اصل طرح یا لایحه رأی گیری به عمل می‌آید. در صورت تصویب کلیات، جهت رسیدگی در شور دوم به کمیسیون مربوطه ارجاع می‌شود.
ماده ۱۵۲- در شور دوم گزارش کمیسیون در مجلس مطرح مى شود. در این مرحله پیشنهاد تازه پذیرفته نمى شود، ولى پیشنهادهای چاپ شده به ترتیب مواد، توسط پیشنهاد دهندگان قابل طرح در مجلس خواهد بود. در این صورت پیشنهاد دهنده یا یکى از پیشنهاد دهندگان در مورد پیشنهاد جمعى مى تواند براى هر پیشنهاد ظرف پنج دقیقه توضیح بدهد و پس از اظهارنظر یک مخالف و یک موافق و عنداللزوم توضیحات سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نسبت به پیشنهاد مزبور أخذ رأى به عمل مى آید. پس از رد یا قبول پیشنهاد نسبت به اصل ماده رأى گیرى به عمل مى آید. چنانچه ماده به تصویب نرسید، بدون مذاکره نسبت به حذف آن رأى گیرى خواهد شد و در صورتى که حذف ماده به تصویب نرسید پیشنهادهاى اصلاحى تازه در همان جلسه پذیرفته خواهد شد.
ماده ۱۵۳- در شور دوم درباره اصل مواد مذاکره به عمل نمى آید مگر آنکه در گزارش کمیسیون مواد جدیدى اضافه شده باشد یا به تشخیص هیأت رئیسه در بعضى مواد تغییرات اساسى داده شده باشد. در این صورت اولین مخالف و موافق (براساس تابلو مخصوص ثبت نام یا دستگاه الکترونیک) هر یک به مدت پنج دقیقه صحبت مى کنند و در صورت لزوم سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نیز صحبت مى کنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رأى گیرى مى شود.
ماده ۱۵۴- چنانچه در شور دوم، کمیسیون بعضى از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا تغییر کلى داده باشد، هر یک از نمایندگان می‌توانند همان ماده را پیشنهاد نمایند و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده رأى گیرى مى شود. چنانچه اصل ماده تصویب شد پیشنهادهاى اصلاحى که قبلاً به کمیسیون داده شده، قابل طرح و بحث و رأى گیرى خواهد بود.
ماده ۱۵۵- پس از تصویب کلیات و در شور نهایی طرح‌ها و لوایح، اولویت رسیدگی به پیشنهاد‌ها در جلسه علنی به ترتیب زیر خواهد بود:
۱- پیشنهاد بازگشت به لایحه دولت یا طرح اصلى
۲- پیشنهاد حذف کل ماده
۳- پیشنهاد چاپ شده کمیسیون‌هاى فرعى
۴- پیشنهاد حذف جزء و پیشنهادهای چاپ شده نمایندگان با تشخیص اولویت جامع بودن توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه
۵- رأی گیری برای اصل ماده
۶- رأی‌گیری برای حذف کل ماده در صورتی که اصل ماده رأی نیاورد.
۷-پیشنهادهای جدید نمایندگان
۸- ارجاع به کمیسیون، به تشخیص رئیس جلسه (در صورتی که پیشنهادهای فوق‌الذکر رأی نیاورد).
تبصره ۱- درصورت تصویب پیشنهاد بازگشت به لایحه دولت یا طرح اصلی، پیشنهاد بندهای (۳) و (۴) پذیرفته می‌شود.
تبصره ۲- ارجاع طرح یا لایحه یا مواردی از آن از جلسه علنی به کمیسیون به جز آنچه که در این آیین‌نامه به طور صریح تعیین شده است با پیشنهاد رئیس جلسه و تصویب مجلس انجام می‌شود. ارجاع باید به همان کمیسیون گزارش دهنده صورت گیرد. کمیسیون باید فقط موارد ارجاعی را رسیدگی و گزارش خود را ظرف یک هفته به هیأت رئیسه تسلیم نماید تا با تعیین اولویت در دستور هفتگی درج شود.
ماده ۱۵۶- اصلاحاتى که در ماده اى پیشنهاد مى گردد قبل از خود ماده درباره آن‌ها در مجلس رأى گرفته مى شود.
ماده ۱۵۷- هنگام بحث نسبت به هر ماده، هر‌گاه پیشنهاد حذف تمام یا قسمتى از ماده یا رفع ابهام از آن بشود، پس از توضیح پیشنهاد دهنده و اظهارات یک مخالف و یک موافق نسبت به پیشنهاد أخذ رأى به عمل خواهد آمد. در صورت تصویب پیشنهاد، نسبت به بقیه ماده بحث و أخذ رأى به عمل خواهد آمد.
مبحث سوم – مراحل بررسى و تصویب طرح‌ها و لوایح فوریتی
اول- کلیات
ماده ۱۵۸- طرح‌ها و لوایح فورى عبارتند از یک فوریتى، دوفوریتى و سه فوریتى
ماده ۱۵۹- وقتى که فوریت طرح یا لایحه اى تقاضا مى شود، پس از توضیح پیشنهادکننده یا یکى از پیشنهادکنندگان و اظهارات مخالف و موافق، نسبت به فوریت، رأى گرفته مى شود. در صورتى که تقاضاى فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمایندگان نیز مى توانند کتباً تقاضاى فوریت آن طرح یا لایحه را بنمایند. تصویب فوریت طرح‌ها و لوایح با توجه به درجه فوریت به ترتیب ذیل مى باشد:
۱- یک فوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رأى اکثریت مطلق حاضران
۲-دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به ترتیب با رأى اکثریت دوسوم حاضران و دوسوم مجموع نمایندگان
تبصره- هیأت رئیسه موظف است طرح‌ها و لوایح داراى فوریت را حداقل یک ساعت قبل از طرح فوریت آن‌ها در جلسه علنى تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد.
ماده ۱۶۰- اصل بر عادى بودن رسیدگى طرح‌ها و لوایح است. بنابراین فوریت آن‌ها باید مبین ضرورت و یا حالت استثنایى و مستند به دلایل ذیل باشد:
۱- یک فوریت؛ نیاز فورى جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه
۲- دو فوریت؛ ضرورت جلوگیرى از وقوع خسارت احتمالى و فوت فرصت
۳- سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطرارى و حیاتى و براى مقابله سریع با خسارت حتمى
ماده ۱۶۱- در طرح‌ها و لوایحى که فوریت آن‌ها تصویب شده باشد، ابتدا نسبت به اصل آن مذاکره مى شود و پس از آن براى ورود به شور در ماده واحده یا مواد، رأى گرفته مى شود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و أخذ رأى به عمل مى آید.
ماده ۱۶۲- با تقاضاى دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه مى توان از آن سلب فوریت به طور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرح‌ها و لوایح سه فوریتى نمود. تقاضاى فوریت یا سلب فوریت براى هر طرح و یا لایحه فقط یک بار امکانپذیر است.
دوم – طرح‌ها و لوایح یک فوریتى
ماده ۱۶۳- طرح‌ها و لوایح یک فوریتى، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون‌هاى اصلى و فرعى ارجاع مى شود تا خارج از نوبت مورد بررسى و تصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرح‌ها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع مى شود.
ماده ۱۶۴- طرح‌ها و لوایح یک فوریتى یک شورى است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار مى گیرد و یک نوبت درباره آن شور به عمل مى آید، بدین ترتیب که ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و أخذ رأى مى شود.
سوم- طرح‌ها و لوایح دوفوریتى
ماده ۱۶۵- نحوه رسیدگى به طرح‌ها و لوایح دو فوریتى به شرح زیر مى باشد:
۱-حداکثر چهار ساعت پس از تصویب فوریت، طرح یا لایحه چاپ و توزیع و به کمیسیون ذی‌ربط ارجاع می‌شود.
۲-حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهاد نمایندگان به کمیسیون مربوط تسلیم می‌شود.
۳- حداکثر هفتاد و دو ساعت پس از تصویب فوریت گزارش کمیسیون، در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.
تبصره- چنانچه کمیسیون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننماید طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.
۴- حداقل یک ساعت قبل از شروع مذاکرات، پیشنهادهای نمایندگان چاپ و توزیع می‌شود.
چهارم – طرح‌ها و لوایح سه فوریتى
ماده ۱۶۶- در طرح‌ها و لوایح سه فوریتى، پس از تصویب فوریت بلافاصله کلیات و سپس در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رأى گیرى مى شود.
پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هر یک از مواد پذیرفته مى شود و نسبت به آن‌ها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت أخذ رأى به عمل مى آید.
مبحث چهارم- بررسى طرح‌ها و لوایح طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی
ماده ۱۶۷- در مواردى که مجلس ضرورى تشخیص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسى اختیار تصویب آزمایشى بعضى از قوانین را که جنبه دائمى دارند به کمیسیون‌هاى خود و تصویب دائمى اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها، مؤسسات دولتى یا وابسته به دولت را به کمیسیون‌هاى خود یا به دولت تفویض مى کند.
تبصره ۱- دولت باید حداقل شش ماه قبل از پایان مدت آزمایشی قانون مذکور جهت تمدید یا تعیین تکلیف دائمی آن، اقدام قانونی لازم را معمول دارد.
هیأت رئیسه موظف است از طریق لایحه یا طرح ترتیبی اتخاذ نماید که تا پایان زمان آزمایشی، تعیین تکلیف شده باشد.
طرح یا لایحه می‌تواند به صورت ماده واحده و بدون تغییرات یا با اصلاح موادی از قانون آزمایشی تنظیم شود.
تبصره ۲- پس از انقضای زمان آزمایشى، اینگونه قوانین اعتبار قانونى نخواهند داشت.
تبصره ۳- مدت اجرای اصلاحیه‌های قانون آزمایشی و برنامه توسعه تابع مدت اجرای اصل قانون خواهد بود.
ماده ۱۶۸- هر‌گاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان قبل از شروع رسیدگی نهایی در مجلس تقاضاى ارجاع طرح یا لایحه اى را طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی به کمیسیون یا کمیسیون‌هاى مجلس و یا دولت بنماید، این تقاضا در جلسه علنى اعلام و به ترتیب در دستور کار مجلس قرار مى گیرد.
ماده ۱۶۹- هنگام طرح تقاضاى مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب تقاضاکنندگان، دلایل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را حداکثر به مدت ده دقیقه بیان مى نماید و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت نام کردهاند و در صورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفتهاند، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و آنگاه رأى گیرى مى شود.
ماده ۱۷۰- پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده مى شود. ترتیب رسیدگى این قبیل طرح‌ها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب رسیدگى و تصویب طرح‌ها و لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رأى حداقل دوسوم اعضای کمیسیون مى باشد.
ماده ۱۷۱- پس از تصویب طرح یا لایحه در کمیسیون‌ها، تعیین مدت اجراى آزمایشى آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که مصوبه کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجرا، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.
هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنى، در صورتى که پیشنهاد دیگرى نباشد، نسبت به پیشنهاد کمیسیون رأى گیرى مى شود. در غیر این صورت، نسبت به پیشنهاد نمایندگان به ترتیب وصول در جلسه علنى پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رأى گیرى خواهد شد.
تبصره ۱- مسکوت ماندن اینگونه طرح‌ها و لوایح تا قبل از تصویب مدت اجرای آزمایشی آن طبق روال بررسی طرح‌ها و لوایح قابل طرح است.
تبصره ۲- چنانچه پانزده نفر از نمایندگان تقاضای لغو رسیدگی طرح یا لایحه طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی را تا قبل از تأیید شورای نگهبان از مجلس داشته باشند این تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده (۱۶۹) آیین‌نامه داخلی مطرح می‌گردد و در صورت تصویب این تقاضا، رسیدگی به لایحه یا طرح طبق آیین‌نامه داخلی ادامه می‌یابد.
ماده ۱۷۲- در صورتى که مجلس تصویب دائمى اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها، مؤسسات دولتى و یا وابسته به دولت را به دولت واگذار کند، اساسنامه باید در جلسات هیأت وزیران مطرح شود و به تصویب برسد. ترتیب رسیدگى و تصویب اساسنامه هاى مذکور طبق آیین نامه داخلى هیأت وزیران خواهد بود.
مبحث پنجم – نحوه بررسى موارد خاص و مهم
اول – نحوه تصویب معاهدات و قراردادهاى بین المللى
ماده ۱۷۳- در تقدیم لوایح قانونى که در آن‌ها، دولت تقاضاى تصویب عهدنامه، مقاوله نامه، قرارداد و یا موافقتنامه بین المللى و یا الحاق به پیمان‌هاى بین المللى را دارد، متن کامل آن‌ها باید جهت بررسى ضمیمه لوایح تقدیمى مذکور باشد.
ماده ۱۷۴- موارد مذکور در ماده (۱۷۳) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع مى شود و به کمیسیون مربوطه ارجاع مى گردد.
ماده ۱۷۵- در صورتى که دولت براى موارد مذکور در ماده (۱۷۳) قید مهم قائل شده باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته پس از وصول و یا پانزده نفر نمایندگان، چنین قیدى را پیشنهاد کنند، رسیدگى به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار مى گیرد تا پس از پیشنهاد و اظهارات یک مخالف و یک موافق (هر یک پنج دقیقه) به رأى گذاشته شود.
ماده ۱۷۶- در صورتى که قید اهمیت به تصویب مجلس نرسد یا در این باره از ناحیه دولت یا کمیسیون مربوط یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضایى به عمل نیاید عهدنامه، مقاوله نامه، قرارداد و یا موافقتنامه، عادى تلقى شده و مجلس به صورت یک شورى آن را مورد رسیدگى قرار خواهد داد، بدین ترتیب که پس از صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هر کدام حداکثر به مدت پانزده دقیقه) و صحبت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت به رأى گذاشته مى شود.
ماده ۱۷۷- در صورتى که مجلس قید اهمیت را تصویب کند، رسیدگى به آن دو شورى و به ترتیب زیر خواهد بود:
۱- در شور اول درباره کلیات، با در نظر گرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به بعضى از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشنهاد کتبى به کمیسیون ارجاع خواهد شد. این پیشنهاد‌ها باید بیست و چهار ساعت قبل از طرح در کمیسیون، چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
۲- در شور دوم، کمیسیون، موارد اعتراض و پیشنهادهاى نمایندگان و همچنین نظرخود را درباره این موارد، همراه با تصویب و یا رد مواد، بدون وارد کردن تغییرات، در مجلس مطرح مى کند، آنگاه درباره موارد اعتراض نمایندگان، که به طور کتبى و در مهلت مقرر به کمیسیون داده شده باشد، به ترتیب، نماینده اعتراض کننده، یک مخالف و یک موافق، هر کدام به مدت پنج دقیقه، صحبت مى کنند و سپس درباره وارد بودن یا نبودن اعتراض رأى گیرى به عمل مى آید. پس از پایان یافتن رأى گیرى نسبت به اعتراضات، در صورتى که مجلس آن‌ها را وارد بداند، دولت موظف مى شود در مسائل مورد اعتراض با طرف متعاهد مجدداً وارد مذاکره و گفتگو شود. در این صورت، لایحه تا پایان مذاکرات مجدد در دستور مجلس باقى خواهد بود. در صورت قبول اعتراضات و پیشنهاد‌ها متن اصلاحى تصویب شده تلقى خواهد شد و در غیراین صورت، آخرین پیشنهاد دولت در مورد اصل قرارداد با صحبت یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت پنج دقیقه، در مجلس به رأى گذاشته خواهد شد.
دوم – اصلاح جزئى در خطوط مرز‌ها
ماده ۱۷۸- در لایحه تقدیمى مربوط به اصلاح جزئى در خطوط مرزى، متن کامل عهدنامه بین المللى آن، که براساس اصل هفتاد و هشتم (۷۸) قانون اساسى تنظیم شده باشد، جهت بررسى باید ضمیمه گردد. متن این عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع و همزمان به کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى ارجاع مى شود.
ماده ۱۷۹- کمیسیون مذکور در ماده قبل، پس از کسب نظر مشورتى کمیسیون قضایى و حقوقى و با دعوت از نماینده شوراى عالى امنیت ملى و نمایندگان پیشنهاد دهنده، به بررسى همه جانبه موضوع مى پردازد و ظرف یک ماه گزارش تفصیلى خود را مبنى بر قبول یا رد عهدنامه به ضمیمه پیشنهادهاى اساسى به هیأت رئیسه ارسال مى دارد.
ماده ۱۸۰- لوایح مربوط به عهدنامه هاى اصلاح جزئى در خطوط مرزى همانند سایر عهدنامه هاى بین المللى مهم دو شورى خواهد بود و به همان ترتیب نیز مورد بررسى قرار خواهد گرفت. این نوع عهدنامهها، در صورتى که صرفاً براى اصلاحات جزئى، با در نظر گرفتن مصالح کشور و رعایت اصل هفتاد و هشتم (۷۸) قانون اساسى دو طرفه باشد و به استقلال و تمامیت ارضى کشور لطمه نزند، با تصویب چهارپنجم مجموع نمایندگان مجلس معتبر خواهد بود.
سوم – محدودیت‌هاى ضرورى
ماده ۱۸۱- براساس اصل هفتاد و نهم (۷۹) قانون اساسى، در حالت جنگ و شرایط اضطرارى نظیر آنکه دولت حق دارد با تصویب مجلس شوراى اسلامى محدودیت هاى ضرورى برقرار نماید، قبل از اعمال محدودیت، متن کامل و دقیق محدودیت هاى ضرورى با دلایل توجیهى لازم، همراه با لایحه قانونى جهت بررسى تقدیم مجلس مى شود.
تبصره- چنانچه دولت بدون کسب مجوز مبادرت به اعمال محدودیت نماید، رئیس مجلس موظف است تقدیم لایحه محدودیت را از رئیس جمهور مطالبه کند. در این خصوص، حق سؤال یا استیضاح رئیس جمهور و وزیران براى نمایندگان محفوظ خواهد بود.
ماده ۱۸۲- رسیدگى به لایحه محدودیت‌هاى ضرورى یک شورى است و در صورت تصویب مجلس، مدت اعمال آن به هر حال نمى تواند بیش از سى روز باشد. در صورتى که پس از انقضای این مدت ضرورت همچنان باقى باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند.
چهارم- سایر موارد
ماده ۱۸۳- براساس اصول هشتادم (۸۰)، هشتاد و دوم (۸۲)، هشتاد و سوم (۸۳) و یکصد و سى و نهم (۱۳۹) قانون اساسى، اقدامات دولت در موارد ذیل قبلاً باید به تصویب مجلس برسد:
۱-گرفتن و دادن وام یا کمک‌های بلاعوض داخلى و خارجى
۲- استخدام کار‌شناسان خارجى در موارد ضرورى
۳- فروش بنا‌ها و اموال دولتى و نفایس ملى به استثناى نفایس ملى منحصر به فرد که در هر صورت قابل فروش نخواهد بود.
۴- صلح دعاوى راجع به اموال عمومى و دولتى یا ارجاع آن به داورى که طرف دعوی خارجى باشد و همچنین در موارد مهم داخلى
در تمام موارد مذکور، دولت موظف است متن تفصیلى آن‌ها را همراه با لایحه قانونى تقدیم مجلس نماید تا به صورت یک شورى مورد رسیدگى قرار گیرد، بدین ترتیب که پس از گزارش کمیسیون مربوط و صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هر کدام به مدت پانزده دقیقه) براى تصویب به رأى گذاشته مى شود.
