روزنامه اعتماد: پنج سال از زمانی که وزیر نفت دولت دهم (سال ١٣٨٩) تصمیم به قطع سوآپ گرفت، می‌گذرد. ‌آن زمان وزیر وقت نفت معتقد بود عملیات سوآپ برای ایران توجیه اقتصادی ندارد و سود حاصل از آن برای کشور رقمی در حدود ٢٠ سنت است در حالی که این عملیات حدود شش تا هفت دلار در هر بشکه برای کشور هزینه داشته است، به همین دلیل وزیر وقت قرارداد سوآپ را با کشورهای حاشیه خزر لغو کرد.

به گزارش شانا، بارها و بارها کارشناسان و برخی مدیران نفتی بر اشتباه بودن این تصمیم تاکید کردند اما سوآپ قطع شد و ایران علاوه بر از دست دادن وجهه بین‌المللی، به پرداخت میلیون‌ها دلار جریمه محکوم شد.  سید پیروز موسوی، مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی در این باره گفت: قطع عملیات سوآپ یک شوک به عملیات نفت بود؛ کسی انتظارش را نداشت آن هم‌زمانی که ٢٢۶ هزار بشکه نفت خام را معوض و به پالایشگاه‌های کشور ارسال می‌کردیم. تاسیساتی که برای انتقال نفت خام و تولید فرآورده در پالایشگاه‌های کشور برای این کار احداث کرده بودیم با این تصمیم، ناگهان دلیل وجودی خود را از دست دادند. بعد از قطع عملیات سوآپ، تاسیسات میلیاردی و نیروی انسانی کارآمدمان در پایانه نکا بیکار شدند و درآمدی را که می‌توانستیم از محل سوآپ به دست بیاوریم صفر کردیم، آن هم به این بهانه که قرارداد اشتباه بوده و منافع ایران را تامین نمی‌کرده است! به گفته او در مورد هزینه‌های صورت‌گرفته برای عملیاتی‌شدن پایانه شمال برای انجام سوآپ، باید بگویم که نیم‌میلیارد دلار را فقط برای اجرای پایانه هزینه کردیم و ١٧٠ میلیون دلار هم برای خط لوله هزینه شد.

محمود آستانه، عضو هیات‌مدیره شرکت نیکو و مشاور وزیر نفت نیز توضیح داد: تصمیم عملیات سوآپ در سال ١٣٧۵ (١٩٩۶) بین دو رییس‌جمهوری ایران و قزاقستان در زمان دولت آقای هاشمی‌رفسنجانی گرفته شد. قرار بود روزانه ٣٠ هزار بشکه نفت از قزاقستان به ایران حمل و از طریق پایانه‌های نکا در داخل ایران مصرف شود.  او اضافه کرد: با قطع عملیات سوآپ، همگام با افرادی که ما را تحریم کردند یک خودتحریمی هم از سوی خودمان انجام شد.  آستانه عنوان کرد: آن زمان که ما  در شرکت نیکو بودیم و این تصمیم گرفته شد، خدمت وزیر وقت رسیدیم و گفتیم اصلا سود ١٠ دلار برای هر بشکه سوآپ امکان‌پذیر نیست، شاید چنین سودی برای ١٠ تن امکان‌پذیر باشد اما در بشکه خیر. با این حال وزیر وقت همچنان روی حرف‌شان پافشاری می‌کردند و می‌گفتند خیر، امکان ندارد، همان ١٠ دلار در هر بشکه. این بحث‌ها در حالی بود که ما در بهترین شرایط چیزی حدود دو تا سه دلار سود کسب کردیم.  به اعتقاد او اسنادی که امروز وجود دارد همگی حاکی از این است که همه ما به آقای وزیر هشدار دادیم که این کار را انجام ندهند. حتی آقای زین‌الدین در گزارش خود پیشنهاد کرده بودند حال که شما اصرار دارید این عملیات قطع شود نباید به صورت یک‌طرفه آن را لغو کنید اما آقای میرکاظمی نه تنها به سخنان ایشان گوش نکردند بلکه تصمیم یک‌جانبه ایشان سبب شد تا ٩٧ میلیون دلار درخواست ضرر و زیان علیه ما صورت گیرد.  مشاور وزیر نفت خاطرنشان کرد: طی ١٠، ٩٠ سال اخیر با ١۶ شرکت خارجی قرارداد سوآپ داشتیم. شرکت‌های بزرگی مانند ویتول با ما قرارداد داشتند که روزانه تا سقف ۵٠ هزار بشکه عملیات سوآپ را انجام دهند.  او توضیح داد: درآمدی که با قطع سوآپ از کسب آن محروم شدیم، به راحتی با یک ضرب و تقسیم به دست می‌آید. بزرگ‌ترین خسارتی که این تصمیم برای ایران به وجود آورد، این بود که به نوعی به اعتماد شرکت‌هایی که مسیر کشورمان را برای انتقال نفت‌شان انتخاب کرده بودند، خدشه وارد شد. تا بخواهیم این اعتماد از دست‌رفته را برگردانیم کار سنگینی را باید انجام دهیم.  به گفته آستانه اختلاف قیمت بین نفت دریای خزر و خلیج فارس چیزی حدود هشت تا ١٠ دلار است. چون خزر دریای بسته‌ای است و به آب‌های آزاد راه ندارد، بنابراین هزینه حمل و نقل آن برای خریدار گران‌تر تمام می‌شود. سود شرکتی که سوآپ می‌کند در همین حد هشت تا ١٠ دلار است. اشتباه نکنید؛ وقتی می‌گویم سود آنها بین هشت تا ١٠ دلار است به این معناست که سوآپ‌کننده باید برود نفت را از میان خریداران مختلف جمع‌آوری کند.  او همچنین ادامه داد: در جایی اشاره‌ای به حضور آقای بابک زنجانی در سوآپ شده بود که باید بگویم که اصلا داستان آقای بابک زنجانی به زمان بعد از عملیات سوآپ برمی‌گردد.  آستانه اشاره کرد: اینکه می‌گویند آقای زنگنه برخی از حرف‌های وزیر وقت را پذیرفتند، باید بگویم که آقای زنگنه آن بخش از سخنان وی را پذیرفتند که می‌گفتند سوآپر باید نفت را از خلیج فارس تحویل بگیرد، نه اینکه امور بین‌الملل بیاید نفت را بفروشد.  سیدحمید حسینی، عضو هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی هم در این خصوص متذکر شد: از دید من، سوآپ یعنی استفاده از ظرفیت تجاری یک کشور. ما خیلی به این مساله توجه نکرده‌ایم. اگر این کار را انجام می‌دادیم دست‌کم می‌توانستیم از این ظرفیت نهایت استفاده را ببریم.  وی اظهار کرد: امریکایی‌ها به‌شدت در حال برنامه‌ریزی هستند تا سوآپ گاز را از مسیر ترکمنستان و قزاقستان انجام دهند. با این اوصاف اگر همینطور بلاتکلیف بمانیم و به دنبال سود بالا باشیم، گاز هم ما را دور می‌زند. حسینی گفت: تاکتیک این دوستان در مواجهه با حرف‌های کارشناسی و اصولی همیشه این بوده است. وقتی نمی‌توانند پاسخی بدهند و منطقی ندارند، به تهمت و افترا متوسل می‌شوند. ایشان هنوز از تصمیمی که درباره سوآپ گرفته‌اند، دفاع می‌کنند.  وی افزود: آن زمان دنبال این بودند که بگویند با مافیای نفتی مبارزه می‌کنند، به همین دلیل موضوع سوآپ را مطرح کردند.  عضو هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی تصریح کرد: فکر می‌کنم باید دو پیش‌زمینه برای امکان سوآپ مجدد در کشور فراهم شود؛ اولا باید جو شایعه و تهمتی را که درباره سوآپ درست کرده‌اند، تمام کرد. دوم اینکه باید منتظر باشیم تا مذاکرات به نتیجه برسد. اگر مذاکرات هسته‌ای به نتیجه رسید قطعا ایران، بهترین مسیر برای انتقال انرژی در منطقه خزر است.